گزارشی درباره 20 سال کش و قوس، بی پولی و درنهایت تغییر اولویت برای پروژه قطار برقی مشهد - گلبهار-چناران

مشهد -گلبهار روی ریل اعتبار

مسعود حمیدی

 توسعه مشهد در محور غرب متأثر از اقلیم جمعیت طلب و ایجاد شهرک‌های صنعتی در این محور، ضرورت ایجاد شهرک اقماری را مشخص کرد و درنهایت گلبهار روی نقشه جغرافیای خراسان حادث شد که با کلان‌شهر مشهد 35 کیلومتر فاصله داشته و تقریباً در تمام محور حدفاصل مشهد و این شهر اقماری صنایع استقرار پیداکرده که در کنار همین صنایع، منازل مسکونی نیز ایجاد شد؛ این رویه ضرورت توسعه حمل‌ونقل و دستیابی سهل‌تر برای جامعه کارگری و ساکنان این محور را عیان کرد که درنهایت در پنجاه و نهمین جلسه  شورای عالی ترافیک کشور در سال 1384 طرحی به نام «پروژه قطار سریع‌السیر مشهد- گلبهار» به تصویب رسید تا سال 1389 در شورای استان تعیین تکلیف و درنهایت در سال 1391 رسماً کلنگ‎زنی شود که هدفش اتصال شهر جدید گلبهار به متروی مشهد بود. 

​​​​​​​

اما امروز که در حال نگارش این گزارش هستیم بعد از گذشت 20 سال هنوز این طرح به سرانجام نرسیده است. کش‌وقوس‌های این پروژه در 20 سال گذشته به‌مانند اسمش عجیب‌وغریب بوده؛ طبق این پروژه قرار بود مسافت 46 کیلومتری مشهد تا چناران به‌صورت ریلی به انتهای خط شماره یک متروی مشهد یعنی پایانه وکیل‌آباد متصل شود. ایستگاه اصلی این قطار بنا بود زیر ایستگاه پایانه وکیل‌آباد احداث شود و ابتدای مسیر به طول 4 کیلومتر به‌صورت تونل به سمت گلبهار ساخته‌ و ادامه مسیر به‌صورت خط ریلی روباز به طول 36 کیلومتر تا گلبهار و 6 کیلومتر دیگر تا چناران احداث شود. طی سال‌های 91 تا 1400 بخش عمده این مسیر به‌غیراز تونل کاملاً احداث شد و آماده ریل‌گذاری بود ولی به دلیل عدم تأمین اعتبار چند سال راکد ماند و جسته‌گریخته فعالیت‌هایی در حفر تونل انجام شد.
مدیرعامل شرکت عمران شهر جدید گلبهار در گفت و گو با «خراسان رضوی» عنوان پروژه را متروی قطاربرقی مشهد - گلبهار -  چناران اعلام می کند و می‌گوید: اما با توجه به این که هزینه برقی سازی این مسیر بسیار زیاد است و برآورد 16 همتی دارد، تصمیم گرفتیم فعلاً به‌صورت مترویی و «دیزلی» آن را راه‌اندازی کنیم. محمدعلی محمدنیا حنایی در خصوص این که چگونه با زیرساخت قطاربرقی درصدد هستید لکوموتیو «دیزلی» پروژه را راه‌اندازی کنید؟ می‌گوید: اشکال ندارد، ریل همان ریل است، قطار همان قطار است و فقط لکوموتیو دیزلی است که در فاز یک از حدفاصل مشهد تا ورزشگاه ثامن بناست در دو جبهه یعنی تونل و خط 3 کار شود تا همزمان به دو خط مورداشاره متصل شود، حالا هرکدام زودتر وصل شد. وی در پاسخ به این سؤال که هنوز هیچ اقدامی برای اتصال متروی مشهد گلبهار به خط 3 متروی مشهد انجام‌نشده است؟ می‌گوید: خط 3 متروی مشهد تا انتهای امیریه آمده است و بنا شد شهرداری مشهد این خط (خط 3 متروی مشهد) را تا پایانه غرب یعنی انتهای مهدیه ادامه دهد و در ادامه مسیر ما ریل را تا تقاطع پیش ببریم.مدیرعامل شرکت عمران شهر جدید گلبهار درباره این که ایستگاه اصلی قطار برقی مشهد گلبهار کجاست می‌گوید: خط اصلی ما زیر ایستگاه متروی شماره یک پایانه وکیل‌آباد است، از سویی خط ریلی تعبیه‌شده برای حرکت قطار با سرعت 240 کیلومتر است اما فعلاً برای سرعت 110 کیلومتر بر ساعت است. حنایی درباره این‎که لکوموتیو دیزلی این خط تهیه‌شده است یا خیر؟ می‌گوید: ما یک قرارداد با قرارگاه خاتم الانبیا (ص) داریم که به‌صورت ترک تشریفات در حال اجراست. این مسیر 36 کیلومتری به‎علاوه تونل 4 کیلومتری به‌صورت 90 درصد تملک انجام‌شده و تنها یکی دو پل در حال پیگیری است و بقیه انجام‌شده است. درواقع مسیر 36 کیلومتری گلبهار تا ورزشگاه ثامن تملک و زیرسازی کامل انجام‌شده است و آماده روسازی است. این مسیر 5 نقطه بحرانی داشت که پل امام رضا(ع) احداث، پل تقاطع کشاورز در حال ساخت و سه‌نقطه دیگر هم با پیگیری‌های استانداری در حال رفع و اجرا هستند. در 4 کیلومتر تونل نیز در حال حاضر 1.5 کیلومتر حفاری انجام‌شده است اما به دلیل محدودیت اعتبارات عملیات اجرایی به‌صورت دستی و به‌کندی در حال انجام است.حنایی درباره اعتبارات این پروژه می‌گوید: وقتی سالی 200 میلیارد مصوب می‌شود و تنها 50 درصد آن تخصیص داده می‌شود، این اعتبار تنها می‌تواند صرف نگهداری پروژه شود. درحالی‌که برای تونل به 1500 میلیارد تومان اعتبار نیاز است. از سویی یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات این پروژه نبود سرمایه‌گذار غیردولتی در آن است و الان در مرحله‌ای است که نه برای سرمایه‌گذار صرفه دارد که ورود کند و نه دولت، زیرا این مسیر 36 کیلومتری تنها به ریل و واگن نیاز دارد.
وضعیت تونل و پایانه وکیل‌آباد
وی درباره وضعیت احداث ایستگاه پایانه وکیل‌آباد قطار برقی مشهد گلبهار می‌گوید: هنوز هیچ عملیات اجرایی انجام‌نشده و در حد مطالعه است و طرح تهیه‌شده است و زمانی می‌توانیم به عملیات اجرایی ورود کنیم که 60 درصد اعتبار هزارمیلیاردی موردنیاز تأمین شود. مدیرعامل شرکت عمران شهر جدید گلبهار می‌گوید: مسیر 36 کیلومتری گلبهار تا ورزشگاه ثامن آماده ریل‌گذاری است و بااعتبار 2100 میلیاردی قابل‌اجراست که دولت وعده تأمین 50 درصد آن را داده است و در حال انجام امور مناقصه  پیمانکاران هستیم. در این مسیر ما درخواست 3 رام قطار کردیم که 1500 میلیارد تومان منابع لازم دارد که مشابه قطارهای مسیر تهران - کرج خواهد بود. حنایی درباره این که چه مدت‌زمان لازم است تا ایستگاه و تونل 4 کیلومتری اتصالی به خط یک متروی مشهد اجرایی و به مسیر 36 کیلومتری ورزشگاه ثامن تا گلبهار متصل شود، می‌گوید: تمام توانم را روی اجرای خط یک این مسیر گذاشته‌ام و همزمان روی مسیر خط 3 متروی مشهد کار می‌کنیم و روی مسیر تونل اتصالی به خط یک متروی مشهد. اما با توجه به پیگیری‌های انجام‌شده پیش‌بینی ما این است که اتصال ما به خط 3 متروی مشهد زودتر انجام خواهد شد که در این مسیر شهرداری مشهد خط را به امیریه خواهد رساند و ما هم مسیر را از ورزشگاه ثامن به انتهای امیریه متصل خواهیم کرد که ان‎شاءا... 2 ساله اجرایی خواهد شد. وی درباره وضعیت تأمین ریل این مسیر توسط ذوب‌آهن اصفهان می‌گوید: با توجه به وضعیت عملکردی این شرکت در بورس پیش‌بینی می‌شود این تهاتر اجرایی نشود و در حال توافق با راه‌آهن کشور هستیم. حنایی درباره پایانه چندمنظوره غرب مشهد می‌گوید: در انتهای مهدیه بناست این پایانه راه‌اندازی شود که علاوه بر پایانه‌های اتوبوس دو پایانه برای متروی شماره 3 مشهد و متروی گلبهار احداث شود.
با 4.5 همت مسافر جابه جا خواهیم کرد
مدیرعامل شرکت عمران شهر جدید گلبهار درباره اولویت اجرای پروژه می‌گوید: با توجه به این که اتمام مسیر تونل و پایانه اتصالی به متروی شماره یک مشهد در انتهای وکیل‌آباد زمان‌بر بوده و توافقاتی با استانداری انجام‌شده، اعلام کردم با 2500 میلیارد تومان خط را به‌صورت موقت و دیزلی راه‌اندازی و مسافران را بین این دو شهر جابه‎جا خواهیم کرد. وی در واکنش به این که با چنین اعتباری فقط تونل به اتمام می‌رسد می‌گوید: من با تونل کار ندارم بنده مسافر را تا ثامن خواهم آورد که 2.5 همت اعتبار می‌خواهد و تا آن زمان مسیر خط 3 متروی مشهد هم اجرا خواهد شد و قطعه ثامن تا اتصال به انتهای امیریه هم اجرایی می‌شود که 1.8 کیلومتر است و نیازمند 2 همت اعتبار. یعنی بنده با 4.5 همت مسافر را از گلبهار به خط 3 متروی مشهد خواهم آورد.
فعلاً اتصال ایستگاه ثامن به خط 3 مترو در اولویت است
مدیرعامل شرکت عمران شهر جدید گلبهار درباره این که صرفه اقتصادی اجرای دو خط آهن به ایستگاه ثامن یعنی تونل 4 کیلومتری و مسیر 1.8 کیلومتری حدفاصل امیریه تا ثامن چه خواهد بود؟ می‌گوید: تونل از ابتدا در طرح بوده است و سال 1387 که این طرح تهیه‌شده اصلاً خط 3 متروی مشهد وجود خارجی نداشته است؛ به همین دلیل طرح را روی خط یک متروی مشهد گذاشتند که الان این خط پاسخگوی نیاز خودش هم نیست. به همین دلیل خط کمکی اتصال به انتهای خط 3 متروی مشهد را تهیه کردیم که موافقت شهرداری مشهد و استانداری را هم اخذ کردیم. از سویی این دو مسیر بودن، در تهران هم انجام‌شده است و تکمیل مسیر 4 کیلومتری به‌موازات انتهای خط 3 مزیت خواهد داشت و بنا نیست کنار گذاشته شود زیرا تکمیل آن به‌صرفه‌تر از آن است که کنار گذاشته شود.
وعده 1.2 همتی برای پروژه
معاون عمرانی استانداری نیز درباره تأمین اعتبار و منابع تسریع در اجرای این پروژه خبر امیدوارکننده‌ای دارد. قامتی در گفت‎وگو با «خراسان رضوی» می‌گوید: در جلسه اخیر در وزارت راه و شهرسازی بنا شد 600 میلیارد تومان از منابع خود وزارتخانه و 600 میلیارد تومان دیگر از سایر منابع به این پروژه اعتبار تزریق شود تا شاهد سرعت گرفتن عملیات اجرایی آن باشیم.