سفر به دور دنیا برای تکمیل نخستین مرکز اسناد علوی
مریم رستگار | روزنامه‌نگار
غدیر تجلیگاه نام و یاد علی(ع) است؛ شخصیتی که چون دریای پهناور تمام جهان هستی را در برگرفته و هر آنچه تاکنون درباره ایشان گفته و نوشته شده باز هم نتوانسته حق مطلب را در مورد تمام ابعاد شخصیتی‌‌اش ادا کند. در این میان محمد مجتهدی در کوچه‌پس‌کوچه‌های محله قدیمی بازارچه سراب مشهد یکی از جامع‌ترین کتابخانه‌های تخصصی امیرالمومنین علی (ع) در سطح جهان را با بیش از ۲۸ هزار جلد کتاب و اسناد و منابع گوناگون اداره می‌کند. در ادامه با این دبیر بازنشسته که خودش را کارگر امیرالمومنین(ع) می‌داند، گفت و گویی داشتیم.
28 هزار عنوان کتاب به 52 زبان زنده دنیا
محمد مجتهدی در مورد تعداد کتاب‌های موجود در کتابخانه می‌گوید: «سال‌ها پیش شروع به جمعآوری کتاب‌های این کتابخانه کردم ولی تکوین کتابخانه دوره‌های خاصی را داشته و به‌همین سادگی نبوده. الان در این کتابخانه با توجه به تغییراتی که هر روز اضافه می‌شود، در حدود ۲۸ هزار جلد کتاب راجع به امیرالمومنین(ع) داریم. غیر از فارسی و عربی به ۵۲ زبان خارجی منابع مختلفی داریم. در سایت کتابخانه فهرست تمام کتاب‌ها بارگذاری شده. غیر از کتاب، مقالات، پایان نامه‌ها، روزنامه‌ها، ویژه‌نامه‌ها و .... را هم که در مورد امیرالمومنین(ع) نوشته شده جمعآوری کردیم. در واقع می‌توان گفت مجموع منابع ما میلیونی است». وی ادامه می‌دهد: «گردآوری منابع کتابخانه بر ۶ محور اصلی زندگانی حضرت علی (ع)، فضایل و مناقب، سخنان، غدیر، امامت و شیعه صورت گرفته است و در ارتباط با این موضوعات اصلی، برای فعالان در عرصه پژوهش و تحقیق، زیر‌مجموعه‌هایی چون مستبصران، زبان خارجی، کودک و نوجوان، نویسندگان غیرمسلمان، شعر، ادعیه و زیارات، تاریخ و بخش تصویر نسخ خطی نیز تفکیک شده است. چینش کتاب‌ها نیز به شکل سنتی است.»
اولین و جامع‌ترین کتابخانه تخصصی جهان
«این کتابخانه اولین کتابخانه تخصصی در حوزه ائمه(ع) است. با اطلاعاتی که من کسب کردم و سفرهایی که داشتم این کتابخانه جامع‌ترین کتابخانه در مورد امیرالمومنین(ع) در سطح دنیاست. بعضی کتابخانه‌ها مثل کتابخانه مرحوم علامه امینی در نجف یا کتابخانه اصفهان به نام امیرالمومنین(ع) است اما کتاب‌های آن‌ها فقط اختصاص به آن حضرت ندارد و کتابخانه‌های عمومی است. آثار تمام نویسندگان با هر دیدگاهی در این جا گردآوری شده تا جایی که به خط قرمزهای تشیع و امامت وارد نشود.»
امیرالمومنین(ع) کارفرماست و من کارگرم
از مجتهدی در مورد دشواری‌های جمع آوری کتاب‌ها و مدیریت کتابخانه می‌پرسم که می‌گوید: «دلم نمی‌خواهد دشواری‌های را که برای جمعآوری و نگهداری کتاب‌های این کتابخانه داشتیم و داریم بازگو کنم، چون دیدگاهم این است که هر چه انجام شده با لطف و احسان امیرالمومنین(ع) بوده است. به طور خلاصه باید بگویم ایشان کارفرماست و من کارگرم. اتفاقاتی که این جا افتاده، منابعی که به کتابخانه آمده که از توان من چه از نظر تحصیلی و چه از نظر کارکردی خارج بوده است. هر کتابی به این جا هدیه شده به نام خود حضرت بوده است.»
مدیون شاگردانم هستم
«بانی اولیه این کتابخانه پدر مرحومم است، ایشان وصیت کرد ثلث اموالش در برای کار‌های خیر مصرف شود و من با توجه به این‌که دبیر بودم و از کمبودهای فرهنگی آگاهی داشتم، تصمیم گرفتم این ارثیه را در مسیر ساخت کتابخانه تخصصی صرف کنم. این کتابخانه را علما و فضلا درست نکردند، من دبیر دبیرستان‌های مشهد و با شاگردانم این جا را درست کردم. در واقع باید این طور بگویم که همه می‌گویند ما مدیون استادان خود هستیم ولی من باید بگویم من مدیون شاگردانم هستم چون زمینه را برایم فراهم و خیلی کمک کردند.»
سفر به دور دنیا برای گردآوری منابع
مجتهدی برای گردآوری این مجموعه زحمت زیادی کشیده است. وی می‌گوید: «برای تهیه این کتاب‌ها به کشورهای مختلف خاورمیانه بارها سفر و در نمایشگاه‌های مختلف بین المللی کتاب شرکت کردم، البته اگر نمی‌توانستم به دلایل مختلف به کشوری سفر کنم، سعی می‌کردم در آن کشورها افراد علاقه‌مند به ائمه را پیدا کنم تا آن‌ها کتاب‌ها را برایم بفرستند». مجتهدی ادامه می‌دهد: «درصد بیشتر کتاب‌های این کتابخانه را خواند‌ه‌ام و تقریبا به کلیات تمام کتاب‌ها مسلط هستم. البته شخصیت امیرالمومنین آن قدر والاست که من خودم را در حدی نمی‌بینم که در مورد ایشان صحبت کنم. فقط در این مدت متوجه شدم در معرفی ایشان خیلی کم‌کاری کردیم و در حق دومین شخصیت بزرگ عالم واقعا ضعیف عمل کردیم. از هر زاویه‌ای نگاه کنیم ایشان نقش تعیین کننده دارند و تک بعدی نیستند. در منابعی که دوست و دشمن نوشته‌اند به شخصیت والای آن حضرت اقرار کرده‌اند. شناخت جامعه از شخصیت هدایتی امیرالمومنین(ع) خیلی پایین است بیشتر به عنوان یک چهره دینی و مقدس شناخته می‌شوند.»
بیشتر کتاب‌های جدید کپی است
مدیر و موسس کابخانه تخصصی امیرالمومنین با اشاره به این‌که برای به‌روز نگه داشتن منابع کتابخانه مدام باید در حال تحقیق باشد و کتاب‌های جدید را خریداری کند، گفت: «در نمایشگاه اخیر تهران، ۶۰ میلیون تومان کتاب خریدم هر چند از کیفیت آن‌ها راضی نبودم، سطح مطالب خیلی پایین و بیشتر کپی برداری است، قیمت‌ها خیلی بالاست. سال ۱۳۷۲، همه وراث پدرم ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان به من پول دادند که من مقدمات کار را شروع کنم و تا سال ۷۹ که رسما کتابخانه افتتاح شد. من با آن پول ۴ هزار جلد کتاب تهیه کردم اما حالا با این پول ۱۱ جلد کتاب می توان تهیه کرد!»
بی توجهی مسئولان فرهنگی به کتابخانه
«از مسئولان فرهنگی گلایه دارم که به جایگاه این کتابخانه توجهی ندارند، منابعی که در این کتابخانه وجود دارد در دنیا بی‌نظیر است و من می‌توانم با قاطعیت ادعا کنم اگر کسی کتابی در مورد امیرالمومنین(ع) بنویسد و منابع این کتابخانه را ندیده باشد من کتابش را قبول ندارم. اولویت من محققان هستند و من خودم را ملزم می‌دانم برای آن‌ها تمام منابع به روز را فراهم کنم. به دانشجویانی که به این جا می‌آیند می‌گویم این کتابخانه اسم دیگری هم دارد، کتابخانه «اتمام حجت» و یک دلیلی که همه موانع مثل عضویت و کارت را هم برداشتم همین است که همه بتوانند از این منابع استفاده کنند و بهانه‌ای وجود نداشته باشد.»
به لطف امام زنده‌ام
وی با اشاره به برکات این کتابخانه در زندگی شخص‌اش گفت: «من سال ۱۴۰۰ تصادف سختی کردم که اگر احسان و لطف امیرالمومنین(ع) نبود من الان زنده نبودم.» مجتهدی در پایان صحبت هایش افزود: دو نفر در تاسیس این کتابخانه کمک بزرگی به من کردند یکی حاج آقا رضا پسر علامه امینی که تمام تجربیات خود را در اختیار من گذاشتند و دیگری مرحوم فولادکار که مکان کتابخانه را به دادند تا کتابخانه را در این جا دایر کنم. مرحوم به من گفت ملکی دارد که منزل مادرش بوده و آرزو داشته است این مکان را تبدیل به کتابخانه کند. او پیشنهاد کرد کتابخانه در این ملک مستقر شود. سال۹۱ بعد از شهادت ایشان و همسرشان در حادثه تروریستی کربلا، فرزندان مرحوم هم با تداوم این وقف موافقت کردند.
28 هزار عنوان کتاب به 52 زبان زنده دنیا
محمد مجتهدی در مورد تعداد کتاب‌های موجود در کتابخانه می‌گوید: «سال‌ها پیش شروع به جمعآوری کتاب‌های این کتابخانه کردم ولی تکوین کتابخانه دوره‌های خاصی را داشته و به‌همین سادگی نبوده. الان در این کتابخانه با توجه به تغییراتی که هر روز اضافه می‌شود، در حدود ۲۸ هزار جلد کتاب راجع به امیرالمومنین(ع) داریم. غیر از فارسی و عربی به ۵۲ زبان خارجی منابع مختلفی داریم. در سایت کتابخانه فهرست تمام کتاب‌ها بارگذاری شده. غیر از کتاب، مقالات، پایان نامه‌ها، روزنامه‌ها، ویژه‌نامه‌ها و .... را هم که در مورد امیرالمومنین(ع) نوشته شده جمعآوری کردیم. در واقع می‌توان گفت مجموع منابع ما میلیونی است». وی ادامه می‌دهد: «گردآوری منابع کتابخانه بر ۶ محور اصلی زندگانی حضرت علی (ع)، فضایل و مناقب، سخنان، غدیر، امامت و شیعه صورت گرفته است و در ارتباط با این موضوعات اصلی، برای فعالان در عرصه پژوهش و تحقیق، زیر‌مجموعه‌هایی چون مستبصران، زبان خارجی، کودک و نوجوان، نویسندگان غیرمسلمان، شعر، ادعیه و زیارات، تاریخ و بخش تصویر نسخ خطی نیز تفکیک شده است. چینش کتاب‌ها نیز به شکل سنتی است.»
اولین و جامع‌ترین کتابخانه تخصصی جهان
«این کتابخانه اولین کتابخانه تخصصی در حوزه ائمه(ع) است. با اطلاعاتی که من کسب کردم و سفرهایی که داشتم این کتابخانه جامع‌ترین کتابخانه در مورد امیرالمومنین(ع) در سطح دنیاست. بعضی کتابخانه‌ها مثل کتابخانه مرحوم علامه امینی در نجف یا کتابخانه اصفهان به نام امیرالمومنین(ع) است اما کتاب‌های آن‌ها فقط اختصاص به آن حضرت ندارد و کتابخانه‌های عمومی است. آثار تمام نویسندگان با هر دیدگاهی در این جا گردآوری شده تا جایی که به خط قرمزهای تشیع و امامت وارد نشود.»
امیرالمومنین(ع) کارفرماست و من کارگرم
از مجتهدی در مورد دشواری‌های جمع آوری کتاب‌ها و مدیریت کتابخانه می‌پرسم که می‌گوید: «دلم نمی‌خواهد دشواری‌های را که برای جمعآوری و نگهداری کتاب‌های این کتابخانه داشتیم و داریم بازگو کنم، چون دیدگاهم این است که هر چه انجام شده با لطف و احسان امیرالمومنین(ع) بوده است. به طور خلاصه باید بگویم ایشان کارفرماست و من کارگرم. اتفاقاتی که این جا افتاده، منابعی که به کتابخانه آمده که از توان من چه از نظر تحصیلی و چه از نظر کارکردی خارج بوده است. هر کتابی به این جا هدیه شده به نام خود حضرت بوده است.»
مدیون شاگردانم هستم
«بانی اولیه این کتابخانه پدر مرحومم است، ایشان وصیت کرد ثلث اموالش در برای کار‌های خیر مصرف شود و من با توجه به این‌که دبیر بودم و از کمبودهای فرهنگی آگاهی داشتم، تصمیم گرفتم این ارثیه را در مسیر ساخت کتابخانه تخصصی صرف کنم. این کتابخانه را علما و فضلا درست نکردند، من دبیر دبیرستان‌های مشهد و با شاگردانم این جا را درست کردم. در واقع باید این طور بگویم که همه می‌گویند ما مدیون استادان خود هستیم ولی من باید بگویم من مدیون شاگردانم هستم چون زمینه را برایم فراهم و خیلی کمک کردند.»
سفر به دور دنیا برای گردآوری منابع
مجتهدی برای گردآوری این مجموعه زحمت زیادی کشیده است. وی می‌گوید: «برای تهیه این کتاب‌ها به کشورهای مختلف خاورمیانه بارها سفر و در نمایشگاه‌های مختلف بین المللی کتاب شرکت کردم، البته اگر نمی‌توانستم به دلایل مختلف به کشوری سفر کنم، سعی می‌کردم در آن کشورها افراد علاقه‌مند به ائمه را پیدا کنم تا آن‌ها کتاب‌ها را برایم بفرستند». مجتهدی ادامه می‌دهد: «درصد بیشتر کتاب‌های این کتابخانه را خواند‌ه‌ام و تقریبا به کلیات تمام کتاب‌ها مسلط هستم. البته شخصیت امیرالمومنین آن قدر والاست که من خودم را در حدی نمی‌بینم که در مورد ایشان صحبت کنم. فقط در این مدت متوجه شدم در معرفی ایشان خیلی کم‌کاری کردیم و در حق دومین شخصیت بزرگ عالم واقعا ضعیف عمل کردیم. از هر زاویه‌ای نگاه کنیم ایشان نقش تعیین کننده دارند و تک بعدی نیستند. در منابعی که دوست و دشمن نوشته‌اند به شخصیت والای آن حضرت اقرار کرده‌اند. شناخت جامعه از شخصیت هدایتی امیرالمومنین(ع) خیلی پایین است بیشتر به عنوان یک چهره دینی و مقدس شناخته می‌شوند.»
بیشتر کتاب‌های جدید کپی است
مدیر و موسس کابخانه تخصصی امیرالمومنین با اشاره به این‌که برای به‌روز نگه داشتن منابع کتابخانه مدام باید در حال تحقیق باشد و کتاب‌های جدید را خریداری کند، گفت: «در نمایشگاه اخیر تهران، ۶۰ میلیون تومان کتاب خریدم هر چند از کیفیت آن‌ها راضی نبودم، سطح مطالب خیلی پایین و بیشتر کپی برداری است، قیمت‌ها خیلی بالاست. سال ۱۳۷۲، همه وراث پدرم ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان به من پول دادند که من مقدمات کار را شروع کنم و تا سال ۷۹ که رسما کتابخانه افتتاح شد. من با آن پول ۴ هزار جلد کتاب تهیه کردم اما حالا با این پول ۱۱ جلد کتاب می توان تهیه کرد!»
بی توجهی مسئولان فرهنگی به کتابخانه
«از مسئولان فرهنگی گلایه دارم که به جایگاه این کتابخانه توجهی ندارند، منابعی که در این کتابخانه وجود دارد در دنیا بی‌نظیر است و من می‌توانم با قاطعیت ادعا کنم اگر کسی کتابی در مورد امیرالمومنین(ع) بنویسد و منابع این کتابخانه را ندیده باشد من کتابش را قبول ندارم. اولویت من محققان هستند و من خودم را ملزم می‌دانم برای آن‌ها تمام منابع به روز را فراهم کنم. به دانشجویانی که به این جا می‌آیند می‌گویم این کتابخانه اسم دیگری هم دارد، کتابخانه «اتمام حجت» و یک دلیلی که همه موانع مثل عضویت و کارت را هم برداشتم همین است که همه بتوانند از این منابع استفاده کنند و بهانه‌ای وجود نداشته باشد.»
به لطف امام زنده‌ام
وی با اشاره به برکات این کتابخانه در زندگی شخص‌اش گفت: «من سال ۱۴۰۰ تصادف سختی کردم که اگر احسان و لطف امیرالمومنین(ع) نبود من الان زنده نبودم.» مجتهدی در پایان صحبت هایش افزود: دو نفر در تاسیس این کتابخانه کمک بزرگی به من کردند یکی حاج آقا رضا پسر علامه امینی که تمام تجربیات خود را در اختیار من گذاشتند و دیگری مرحوم فولادکار که مکان کتابخانه را به دادند تا کتابخانه را در این جا دایر کنم. مرحوم به من گفت ملکی دارد که منزل مادرش بوده و آرزو داشته است این مکان را تبدیل به کتابخانه کند. او پیشنهاد کرد کتابخانه در این ملک مستقر شود. سال۹۱ بعد از شهادت ایشان و همسرشان در حادثه تروریستی کربلا، فرزندان مرحوم هم با تداوم این وقف موافقت کردند.