اوقات فراغت، دوگانه تفریح یا رشد؟
سید مصطفی صابری | روزنامه‌نگار
با پایان امتحانات ناگهان کشور مورد تجاوز قرار گرفت و بحث اوقات فراغت کودکان و نوجوانان به حاشیه رفت؛ اما با توقف جنگ، هرچند نقطه شروع تابستان بی‌شباهت به سال‌های گذشته نیست؛ اما بازهم، بیشتر پدر و مادرها بین دو احساس در نوسان‌اند: از طرفی دل‌شان می‌خواهد فرزندشان پس از روزهای پر استرس، شادی و آرامش را تجربه کند و بالاخره فرصت بازی و استراحتی واقعی به دست آورد. از سوی دیگر، حجم زیاد اوقات فراغت بچه‌ها یک سؤال جدی را جلوی پایشان می‌گذارد: این همه وقت آزاد، می‌تواند فرصت بزرگی باشد یا تهدیدی برای افتادن در دام اتلاف عمر و بیهودگی؟ شاید ترس اصلی والدین از جایی شروع می‌شود که بین تلاش برای ایجاد تعطیلاتی شاد و خاطره‌انگیز و مراقبت از این‌که فرزندشان در مسیر رقابت‌های بیهوده یا کپی‌برداری از رفتارهای دیگران نیفتد، باید تعادل برقرار کنند. راستش واقعیت ساده‌تر از این است: هیچ برنامه جادویی یا نسخه همگانی وجود ندارد. بهترین راه این است که برنامه‌ریزی تعطیلات از دل تجربه زیسته و ارزش‌های هر خانه بجوشد، مبتنی بر خلق تعادلی واقعی میان لذت، یادگیری و آرامش باشد و گوش دل به نیازها و روحیات هر نوجوان بدهیم. در ادامه چرایی و چگونگی یک تعطیلات پربار را که خوش هم بگذرد، با هم بررسی می‌کنیم.
توصیه‌هایی که قبل از هر تصمیم باید به آن فکر کنید
مراقب افراط باشید گاهی تصور می‌کنیم هرچه فرزندمان در کلاس‌های بیشتر (زبان، ریاضی، هنر و...) شرکت کند، پیشرفت بیشتری خواهد داشت. این افراط می‌تواند باعث خستگی، بی‌علاقگی و دورشدن از شوق واقعی یادگیری شود. برنامه‌های یکنواخت و خسته‌کننده نه تنها ذهن نوجوان را فرسوده می‌کنند، بلکه مانع تجربه‌های پرشور و اجتماعی می‌شوند.
سنجش علاقه و ظرفیت پیش از ثبت‌نام، حتماً پای صحبت فرزندتان بنشینید و ظرفیت ذهنی و جسمی او را بسنجید. ممکن است نوجوان شما به موسیقی میل داشته باشد یا تابستان را زمان مناسبی برای تقویت یک مهارت ورزشی بداند. لزوماً هر پیشنهادی مناسب همه نوجوانان نیست.
برنامه منعطف به جای جدول ساعتی سخت‌گیرانه، هر هفته یا ماه یک طرح کلی بچینید و فضایی برای تغییر و انتخاب باز بگذارید. زندگی واقعی پر از اتفاق‌های پیش‌بینی‌نشده است؛ برنامه‌ریزی منعطف، آرامش و استقلال را تقویت می‌کند.
یادگیری گروهی از فرزندتان بخواهید گاهی دوستانش را به فعالیت‌های مشترک دعوت کند؛ ساختن یک کاردستی گروهی، تیم فوتسال، آشپزی جمعی یا حتی یک گفت‌وگوی ساده در پارک. بسیاری از مهارت‌ها و تجربیات ماندگار در بستر همین جمع‌های کوچک شکل می‌گیرند.
هدف، خاطره و رشد است هدف اصلی یک تابستان خوب، ساختن تجربه‌های شیرین، آموختن درس‌های جدید زندگی و رشد فردی است نه فقط پرکردن زمان فراغت با هر فعالیتی. کیفیت ارتباط و حس رضایت مهم‌تر از شلوغ بودن برنامه است.
همه کلاس‌ها حضوری نباشد در کنار فعالیت‌های فکری و هنری (که بسیاری‌شان امروزه به‌صورت آنلاین قابل انجام‌اند)، حتماً کلاس ورزشی حضوری یا تجربه‌های مهارتی در فضای واقعی را هم در برنامه بگنجانید. با تأکید بر تعادل و بدون زیاده‌روی، این ترکیب انرژی ذهن و جسم نوجوان را در بهترین حالت حفظ می‌کند.
ویژگی‌های یک اوقات فراغت جذاب و مفید
تعطیلات فقط بازی نیست بدیهی است که هر نوجوانی به استراحت و تفریح نیاز دارد اما نگاه سنتی به تابستان که فقط بازی و بی‌برنامگی را تجویز می‌کند، کارآمد نیست و حتی گاهی آسیب می‌زند.
یادگیری فراتر از درس خیلی از خانواده‌ها فکر می‌کنند فعالیت آموزشی فقط محدود به مدرسه است. درحالی‌که تابستان بهترین زمان برای تجربه مهارت‌هایی است که در طول سال تحصیلی کمتر به آن‌ها پرداخته می‌شود؛ مثلاً کارهای هنری، یاد گرفتن یک ساز، زبان دوم، آشپزی، کار با رایانه یا مهارت‌های فنی.
تقویت روابط اجتماعی فعالیت‌هایی مثل شرکت در کارگاه‌های جمعی، باشگاه ورزشی یا اردوهای کوتاه‌مدت، مهارت معاشرت و کار گروهی نوجوانان را تقویت می‌کند. همین تجربه‌های گاه ساده، تاثیر چشمگیری روی اعتمادبه‌نفس و روحیه اجتماعی فرزند می‌گذارد.
زندگی واقعی، مهارت واقعی حتی کارهای به ظاهر ساده مثل رسیدگی به خرید خانه، باغبانی یا سر زدن به اقوام، بخشی از آموزش زندگی است. نوجوانان با این تجارب، مسئولیت‌پذیر، مستقل و واقع‌بین‌تر می‌شوند.
چرا باید اوقات فراغت نوجوانان را جدی گرفت؟
فراغت، فقط یک استراحت نیست همیشه شنیده‌ایم تعطیلات را باید به استراحت و دوری از فشارهای روزمره اختصاص داد. اما اگر این زمان بدون هیچ برنامه مشخصی بگذرد، خیلی زود به بی‌حوصلگی، چرخیدن مداوم در فضای مجازی و احساس هدر رفتن تبدیل می‌شود.
تاثیر بر روحیه و انگیزه بدون برنامه، بچه‌ها زود کلافه یا بی‌انرژی می‌شوند. در عوض، داشتن حتی یک برنامه ساده و قابل انعطاف، حس هدفمندی و انگیزه روزانه را ایجاد می‌کند.
نقش خانواده؛ آرامش‌بخش و راهنما وقتی والدین فقط ناظر یا کنترل‌کننده باشند، نوجوانان ممکن است احساس دوری یا بی‌اعتمادی کنند. اما اگر با صحبت و شنیدن علاقه‌ها و دغدغه‌های فرزندشان، همراه شوند و با هم برنامه بسازند، فضا مثبت‌تر و آزادتر می‌شود. نقش خانواده ایجاد امنیت روانی، یاری در مدیریت زمان و الهام‌بخشی است نه صرفاً کنترل و تحمیل.
باز کردن پنجره رشد تابستان، صرفاً زمان تفریح کودکانه یا خستگی بعد از مدرسه نیست. نوجوانی فصل شکل‌گیری شخصیت، اعتماد به نفس و پیدا کردن علاقه‌ها و استعدادهاست. تیر تا شهریور، می‌تواند به بستری برای کشف استعدادهای تازه و یادگیری مهارت‌های جدید بدل شود اگر خانواده از همان ابتدای تعطیلات، هدف گذاری کند.
توصیه‌هایی که قبل از هر تصمیم باید به آن فکر کنید
مراقب افراط باشید گاهی تصور می‌کنیم هرچه فرزندمان در کلاس‌های بیشتر (زبان، ریاضی، هنر و...) شرکت کند، پیشرفت بیشتری خواهد داشت. این افراط می‌تواند باعث خستگی، بی‌علاقگی و دورشدن از شوق واقعی یادگیری شود. برنامه‌های یکنواخت و خسته‌کننده نه تنها ذهن نوجوان را فرسوده می‌کنند، بلکه مانع تجربه‌های پرشور و اجتماعی می‌شوند.
سنجش علاقه و ظرفیت پیش از ثبت‌نام، حتماً پای صحبت فرزندتان بنشینید و ظرفیت ذهنی و جسمی او را بسنجید. ممکن است نوجوان شما به موسیقی میل داشته باشد یا تابستان را زمان مناسبی برای تقویت یک مهارت ورزشی بداند. لزوماً هر پیشنهادی مناسب همه نوجوانان نیست.
برنامه منعطف به جای جدول ساعتی سخت‌گیرانه، هر هفته یا ماه یک طرح کلی بچینید و فضایی برای تغییر و انتخاب باز بگذارید. زندگی واقعی پر از اتفاق‌های پیش‌بینی‌نشده است؛ برنامه‌ریزی منعطف، آرامش و استقلال را تقویت می‌کند.
یادگیری گروهی از فرزندتان بخواهید گاهی دوستانش را به فعالیت‌های مشترک دعوت کند؛ ساختن یک کاردستی گروهی، تیم فوتسال، آشپزی جمعی یا حتی یک گفت‌وگوی ساده در پارک. بسیاری از مهارت‌ها و تجربیات ماندگار در بستر همین جمع‌های کوچک شکل می‌گیرند.
هدف، خاطره و رشد است هدف اصلی یک تابستان خوب، ساختن تجربه‌های شیرین، آموختن درس‌های جدید زندگی و رشد فردی است نه فقط پرکردن زمان فراغت با هر فعالیتی. کیفیت ارتباط و حس رضایت مهم‌تر از شلوغ بودن برنامه است.
همه کلاس‌ها حضوری نباشد در کنار فعالیت‌های فکری و هنری (که بسیاری‌شان امروزه به‌صورت آنلاین قابل انجام‌اند)، حتماً کلاس ورزشی حضوری یا تجربه‌های مهارتی در فضای واقعی را هم در برنامه بگنجانید. با تأکید بر تعادل و بدون زیاده‌روی، این ترکیب انرژی ذهن و جسم نوجوان را در بهترین حالت حفظ می‌کند.
ویژگی‌های یک اوقات فراغت جذاب و مفید
تعطیلات فقط بازی نیست بدیهی است که هر نوجوانی به استراحت و تفریح نیاز دارد اما نگاه سنتی به تابستان که فقط بازی و بی‌برنامگی را تجویز می‌کند، کارآمد نیست و حتی گاهی آسیب می‌زند.
یادگیری فراتر از درس خیلی از خانواده‌ها فکر می‌کنند فعالیت آموزشی فقط محدود به مدرسه است. درحالی‌که تابستان بهترین زمان برای تجربه مهارت‌هایی است که در طول سال تحصیلی کمتر به آن‌ها پرداخته می‌شود؛ مثلاً کارهای هنری، یاد گرفتن یک ساز، زبان دوم، آشپزی، کار با رایانه یا مهارت‌های فنی.
تقویت روابط اجتماعی فعالیت‌هایی مثل شرکت در کارگاه‌های جمعی، باشگاه ورزشی یا اردوهای کوتاه‌مدت، مهارت معاشرت و کار گروهی نوجوانان را تقویت می‌کند. همین تجربه‌های گاه ساده، تاثیر چشمگیری روی اعتمادبه‌نفس و روحیه اجتماعی فرزند می‌گذارد.
زندگی واقعی، مهارت واقعی حتی کارهای به ظاهر ساده مثل رسیدگی به خرید خانه، باغبانی یا سر زدن به اقوام، بخشی از آموزش زندگی است. نوجوانان با این تجارب، مسئولیت‌پذیر، مستقل و واقع‌بین‌تر می‌شوند.
چرا باید اوقات فراغت نوجوانان را جدی گرفت؟
فراغت، فقط یک استراحت نیست همیشه شنیده‌ایم تعطیلات را باید به استراحت و دوری از فشارهای روزمره اختصاص داد. اما اگر این زمان بدون هیچ برنامه مشخصی بگذرد، خیلی زود به بی‌حوصلگی، چرخیدن مداوم در فضای مجازی و احساس هدر رفتن تبدیل می‌شود.
تاثیر بر روحیه و انگیزه بدون برنامه، بچه‌ها زود کلافه یا بی‌انرژی می‌شوند. در عوض، داشتن حتی یک برنامه ساده و قابل انعطاف، حس هدفمندی و انگیزه روزانه را ایجاد می‌کند.
نقش خانواده؛ آرامش‌بخش و راهنما وقتی والدین فقط ناظر یا کنترل‌کننده باشند، نوجوانان ممکن است احساس دوری یا بی‌اعتمادی کنند. اما اگر با صحبت و شنیدن علاقه‌ها و دغدغه‌های فرزندشان، همراه شوند و با هم برنامه بسازند، فضا مثبت‌تر و آزادتر می‌شود. نقش خانواده ایجاد امنیت روانی، یاری در مدیریت زمان و الهام‌بخشی است نه صرفاً کنترل و تحمیل.
باز کردن پنجره رشد تابستان، صرفاً زمان تفریح کودکانه یا خستگی بعد از مدرسه نیست. نوجوانی فصل شکل‌گیری شخصیت، اعتماد به نفس و پیدا کردن علاقه‌ها و استعدادهاست. تیر تا شهریور، می‌تواند به بستری برای کشف استعدادهای تازه و یادگیری مهارت‌های جدید بدل شود اگر خانواده از همان ابتدای تعطیلات، هدف گذاری کند.