طغیان باکتری‌ها با آنتی بیوتیک ها
مجید حسین زاده | روزنامه‌نگار
خیلی از ما به محض این که یکی از علایم سرماخوردگی را در خودمان احساس می‌کنیم، چندتا قرص با هم می‌خوریم تا جلوی پیشرفت بیماری را گرفته و به خیال خودمان ویروس را در همین ابتدا ضربه فنی کنیم. حتی بعضی افراد برای پیشگیری از ابتلا به بیماری یا عفونت در بدن‌شان به خصوص در فصل پاییز و زمستان که بیماری‌های ویروسی مانند سرماخوردگی، آنفلوآنزا، سویه‌های کرونا و ... شایع می‌شود، آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند. به همین دلیل است که به‌تازگی مصرف «آموکسی‌سیلین» در ایران به مرز هشدار رسیده است. رئیس سازمان غذا و دارو اعلام کرده که کپسول آموکسی‌سیلین ۵۰۰ میلی‌گرم در نیمه نخست امسال، بیشترین فروش را از نظر تعداد و مبلغ در بازار دارویی کشور داشته است. او همچنین نسبت به مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها هشدار داده است. به همین بهانه و در پرونده امروز زندگی‌سلام با دکتر «سیدحیدر محمدی» رئیس سازمان غذا و دارو درباره آمارهایی از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور گفتوگو کردیم. همچنین دکتر «آمیتیس رمضانی»، دبیر انجمن متخصصین عفونی ایران و مدیر گروه تحقیقات بالینی انستیتو پاستور که به‌عنوان کارشناس حوزه سلامت در برنامه‌های تلویزیونی حاضر می‌شود، برای ما از اصلی‌ترین عوارض مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها به خصوص کپسول آموکسی‌سیلین و ضرورت فرهنگ‌سازی برای جلوگیری از یک فاجعه در این باره می‌گوید.4 داروی پرفروش کشور از نوع آنتی‌بیوتیک هستند
رئیس سازمان غذا و دارو از آمار داروهای پرفروش در شش ماه نخست سال ۱۴۰۳ می‌گوید و نسبت به مصرف بالای آموکسی‌سیلین در کشور هشدار می‌دهد
از دکتر «سیدحیدر محمدی»، رئیس سازمان غذا و دارو درباره پرفروش‌ترین داروها در شش ماه نخست سال ۱۴۰۳ می‌پرسم که می‌گوید: «کپسول آموکسی‌سیلین ۵۰۰ میلی‌گرم از لحاظ ریالی و تعدادی، پرفروش‌ترین داروی بازار بوده است. پس از آموکسی‌سیلین، داروهایی همچون IVIG، سرم تزریقی، استامینوفن، آزیترومایسین، سفکسیم، آموکسی کلاو و ... در فهرست 10 داروی پرفروش قرار دارند. همچنین باید بگویم که در حال حاضر، چهار داروی پرفروش کشور از نوع آنتی‌بیوتیک هستند».
مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها از مشکلات‌جدی نظام‌دارویی کشور است«مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها به ویژه آموکسی‌سیلین به دلایل متعددی در ایران رواج یافته و در حال حاضر به مرز هشدار رسیده است». رئیس سازمان غذا و دارو با این مقدمه می‌افزاید: «مصرف بی‌رویه و خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها، به ویژه آموکسی‌سیلین، به دلیل باورهای اشتباه مردم نسبت به تأثیر آن‌ها بر انواع عفونت‌ها، به یکی از مشکلات جدی نظام دارویی کشور تبدیل شده است. بسیاری از افراد به اشتباه بر این باورند که آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان تمام عفونت‌ها از جمله عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی و آنفلوآنزا مؤثرند. این نگرش نادرست موجب مصرف بی‌مورد آموکسی‌سیلین و سایر آنتی‌بیوتیک‌ها می‌شود».
به تجربیات شخصی دیگران اعتماد نکنید
دکتر «محمدی» به یکی دیگر از دلایل رواج مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «فرهنگ عمومی و توصیه‌های غیرعلمی هم نقش مؤثری در این زمینه دارند؛ برخی افراد به تجربیات شخصی و نظرات اطرافیان بیشتر اعتماد می‌کنند و این مسئله منجر به مصرف نامناسب آنتی‌بیوتیک‌ها می‌شود. بنابراین از مردم می‌خواهیم تا در مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها دقت بیشتری داشته باشند و تنها تحت نظر پزشک از آن‌ها استفاده کنند».
نیازمند فرهنگ‌سازی در این حوزه هستیم
رئیس سازمان غذا و دارو درباره راهکار کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها به خصوص کپسول آموکسی‌سیلین ۵۰۰ میلی‌گرم می‌گوید: «با توجه به این که در فهرست ۱۰ موردی داروهای پرفروش چهار مورد آن مربوط به آنتی‌بیوتیک‌هاست، نشان می‌دهد که باید در حوزه تجویز و همچنین مصرف خودسرانه این دارو اقدامات فرهنگی بیشتری صورت گیرد. در ضمن برخی از پزشکان به دلیل درخواست بیماران یا به منظور پیشگیری از مشکلات احتمالی، آنتی‌بیوتیک‌ها را در موارد نامناسب تجویز می‌کنند».
آنتی‌بیوتیک‌ها هیچ تاثیری روی ویروس‌ها ندارد
دکتر آمیتیس رمضانی، استاد بیماری‌های عفونی می‌گوید اگر مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها ادامه پیدا کند، تمام باکتری‌ها در برابر آن‌ها مقاوم خواهند شد
استاد بیماری‌های عفونی، دبیر انجمن متخصصین عفونی ایران، مدیر گروه تحقیقات بالینی انستیتو پاستور ایران که احتمالا او را به‌عنوان کارشناس حوزه سلامت در برنامه‌های تلویزیونی دیده‌اید، خطر مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها مثل آموکسی‌سیلین را بسیار فاجعه‌بارتر از چیزی می‌داند که مردم تصور می‌کنند. او در گفتوگو با ما به نکات مهمی در همین باره اشاره می‌کند.مصرف بی‌رویه باعث تکثیر باکتری‌های مقاوم می‌شود
دکتر «رمضانی» درباره اصلی‌ترین و مهم‌ترین ضرر مصرف بی‌رویه این داروها می‌گوید: «مهم‌ترین عارضه مصرف بی‌رویه و به‌اصطلاح بدون دلیل و خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها به‌خصوص آموکسی‌سیلین، تکثیر باکتری‌های مقاوم در بدن است. در بدن همه انسان‌ها یک سری باکتری حساس وجود دارد و یک تعداد محدودی باکتری‌های مقاوم. وقتی ما بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌کنیم، تعداد باکتری‌های حساس در بدن‌مان را کاهش می‌دهیم و باعث افزایش و تکثیر باکتری‌های مقاوم می شویم. به‌عبارت دیگر اگر فردی به دلیل سرماخوردگی که هیچ نیازی به آنتی‌بیوتیک ندارد و هیچ تاثیری هم بر روند درمان آن ندارد، از آموکسی‌سیلین استفاده کند، بی‌دلیل باکتری‌های حساسی را که هیچ مشکلی برای بدن ایجاد نکردند، از بین می‌برد و شرایطی را مهیا می‌کند تا باکتری‌های مقاوم تکثیر پیدا کنند».
باکتری‌های مقاوم تهاجمی‌تر می‌شوند
«طبعا رشد و تکثیر باکتری‌های مقاوم به ضرر سلامت انسان خواهد بود به این دلیل که بعدا باکتری‌هایی که مقاوم هستند، تهاجمی‌تر خواهند شد و می‌توانند یک عفونت جدی را برای فرد به وجود بیاورند». دبیر انجمن متخصصین عفونی ایران با این مقدمه ادامه می‌دهد: «حالا اگر بخواهیم برای درمان چنین فردی، آنتی‌بیوتیک تجویز کنیم، دیگر آموکسی‌سیلین برای آن فرد و آن باکتری موثر نخواهد بود و ناچاریم تا از آنتی‌بیوتیک‌های قوی‌تر، گران‌تر، پرهزینه‌تر و با عوارض بیشتر استفاده کنیم تا بتوانیم همان باکتری را از بین ببریم. یعنی فرد با مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک باعث ایجاد و گسترش و تکثیر باکتری‌های مقاوم در بدنش شده که دیگر با آموکسی‌سیلین از بین نمی‌روند. بنابراین ما برای درمان مجبور می‌شویم از آنتی‌بیوتیک‌های قوی‌تر استفاده کنیم که معمولا عوارض مصرف آن‌ها بیشتر است».
مصرف خودسرانه ضرر دارو را بیشتر می‌کند
این کارشناس حوزه سلامت در برنامه‌های تلویزیونی درباره عارضه بعدی که مصرف خودسرانه آموکسی‌سیلین دارد، می‌گوید: «باید بدانیم به‌طور کلی مصرف هر دارویی یک سری عوارض دارد اما ما همیشه وقتی می‌خواهیم یک دارو را تجویز و مصرف کنیم، به این فکر می‌کنیم که مصرف آن، فایده‌اش بیشتر از ضرر آن است. اما زمانی که یک فرد خودسرانه از آموکسی‌سیلین استفاده می کند، نه تنها فایده‌ای برایش نخواهد داشت که عوارض آن را هم باید بپذیرد. مصرف خودسرانه و بی‌رویه آن باعث می‌شود که ضررش بیشتر از فایده اش باشد. اما چه ضررهایی ممکن است داشته باشد؟ اول این که باعث یک سری عوارض گوارشی می‌شود. بسیاری از افراد با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها دچار مشکلات گوارشی شامل اسهال، تهوع، استفراغ، دردهای شکمی و روده‌ای، پیچش، اسپاسم و ... می‌شوند. از طرف دیگر، یک سری عوارض پوستی است که باعث افزایش حساسیت می‌شود یعنی فرد مثلا کهیر می‌زند. بعضی از افراد هم به آموکسی‌سیلین حساسیت دارند و حتی ممکن است در موارد نادر منجر به فوت فرد شود».
آنتی‌بیوتیک فقط روی عفونت‌های باکتریایی اثر دارد
«مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، کلا در پاییز و زمستان بیشتر می‌شود چون سرماخوردگی‌ها زیاد می‌شود». مدیر گروه تحقیقات بالینی انستیتو پاستور ایران با این مقدمه می‌گوید: «عفونت‌های تنفسی به طور کلی در فصل پاییز و زمستان که هوا سردتر می‌شود، افراد بیشتر در فضاهای بسته حضور دارند و ...، بیشتر می‌شود و مردم به غلط فکر می‌کنند که آنتی‌بیوتیک بر درمان عفونت‌های ویروسی هم اثر دارد در صورتی‌که آن چیزی که آموکسی‌سیلین و دیگر آنتی‌بیوتیک‌ها روی آن اثر می‌کند، بر عفونت‌های باکتریایی است. منظورم همان چیزی است که مردم به اصطلاح می‌گویند بدنم چرک کرده است. وگرنه آنتی‌بیوتیک برای درمان یک سرماخوردگی که فرد آبریزش از بینی و چشم دارد یا مثلا یک تب خفیف، هیچ تاثیری ندارد.
120 نوع ویروس سرماخوردگی داریم
از دکتر «رمضانی» می‌پرسم آیا مصرف آنتی‌بیوتیک باعث درمان سویه‌های جدید کرونا یا پیشگیری از ابتلا به آن می‌شود که می‌گوید: «بیشترین عفونت‌های ویروسی که در فصل پاییز و زمستان رایج می‌شوند، یک سری ویروس سرماخوردگی هستند که تعدادشان خیلی زیاد است و بیشتر از 120 نوع ویروس سرماخوردگی داریم. حتی کرونای فصلی داریم که در این گروه قرار می‌گیرد. معمولا عفونت سرماخوردگی خیلی علایم کمی دارد و بیشتر با گرفتگی بینی، آبریزش بینی و ... خودش را نشان می‌دهد. ممکن است بقیه علایم را به صورت خفیف و کم مثل بی‌حالی هم داشته باشید. عفونت آنفلوآنزا معمولا خیلی جدی‌تر است. سردرد شدید، تب بالا، گلودرد، بدن درد، استخوان درد و ... از علایم آن است که باید جدی بگیرید به خصوص در بچه‌ها. اما بر روی هیچ‌کدام از این دو عفونت که من صحبت کردم و حتی کرونا که انتظار داریم در فصل پاییز در کشورمان افزایش موارد امیکرون را داشته باشیم و علایمش از نظر شدت ما بین ویروس سرماخوردگی و آنفلوآنزاست، مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها نه تنها هیچ تاثیری ندارد که عوارض هم خواهد داشت».
هیچ دارویی دوره بیماری را کم نمیکنداز دبیر انجمن متخصصین عفونی ایران درباره اصلی‌ترین باور اشتباه مردم درباره این داروها که باعث مصرف بالای‌شان شده می‌پرسم که می‌گوید: «فکر می‌کنم رایج‌ترین باور اشتباه مردم این است که وقتی آنتی‌بیوتیک استفاده کنیم، اگر قرار است عفونتی در بدن‌مان چرکی شود، این اتفاق نمی‌افتد یا این که عفونت ویروسی را نابود می‌کند. اما چرا مردم این باور اشتباه را دارند؟ دلیلش این است وقتی شما یک عفونت ویروسی می‌گیرید، هیچ داروی خاصی که بتوان به فرد داد تا مدت زمان دوره درمان بیماری را کم کند، نداریم. ما می‌دانیم یک عفونت ویروسی اگر سرماخوردگی باشد، دوره بیماری بین 3 تا 5 روز است، اگر آنفلوآنزا باشد، دوره بیماری بین 7 تا 10 روز است و اگر کرونا باشد، باز هم بین 7 تا 10 روز معمولا تا بهبود کامل فرد طول می‌کشد. عفونت‌های ویروسی اصولا باید سیرشان طی شود تا فرد خوب شود. ما درمان‌هایی که استفاده می‌کنیم، درمان‌های علامتی و حمایتی است. یعنی می‌گوییم اگر فرد تب دارد، تب بر می‌دهیم، اگر آبریزش بینی دارد، آن را درمان و قطع می‌کنیم. ما درمان‌مان این طوری است. اما اشتباه رایج این است که مردم فکر می‌کنند اگر آنتی‌بیوتیک مصرف کنند، زودتر خوب می‌شوند. حقیقتش این است که یک بیماری ویروسی، باید دوره‌اش طی شود. هر کاری هم بکنید، هر دارویی هم مصرف کنید، بسته به نوع ویروس، دوره بیماری خودش را دارد. حالا افراد می‌آیند در این مدت آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند و بالاخره بعد از چند روز خوب می‌شوند. سپس بهبود و سلامت‌شان را به آن ربط می‌دهند. بعضی‌ها یک اشتباه نابخشودنی‌تر دارند. یک آنتی‌بیوتیک را مصرف می‌کنند، بعد از چند روز چون به خیال‌شان اثر نکرده، آن را عوض می‌کنند تا قوی‌تر مصرف کنند. بالاخره در این فاصله دوره بیماری تمام می‌شود و در این حالت، می‌گذارند به حساب آن آنتی‌بیوتیکی که دفعه آخر مصرف کردند و دفعه بعدی به محض مبتلا شدن به یک بیماری، دوباره همان آنتی‌بیوتیک قوی را مصرف می‌کنند. این ها فکر نمی‌کنند که هر بیماری ویروسی دوره‌ای دارد و بعد از آن علایم تمام می‌شود. ما هم اگر به بیمار می‌گوییم تب بر مصرف کن یا مسکن می‌دهیم، این دوره بیماری را کم نمی‌کند بلکه شدت علایم را کم می‌کند تا مریض راحت‌تر بیماری را تحمل کند تا به انتهای دوره بیماری‌اش برسد».
از آگاه‌سازی مردم تا همراهی پزشکان
دکتر «رمضانی» درباره راه‌های جلوگیری از مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها به خصوص آموکسی‌سیلین می‌گوید: «این مسئله هم نیاز به آگاه‌سازی مردم، هم کمک مردم، هم همراهی پزشکان و مسئولان دارد. یعنی همه باید با هم این کار را انجام بدهیم. رسانه‌ها باید به مردم اطلاعات بدهند که مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها چقدر به سلامت آسیب می‌زند. پزشکان هم یک مسئله‌ای دارند و این است که وقتی برای بیمارشان آنتی‌بیوتیک نمی‌نویسند، مریض راضی از مطب بیرون نمی‌رود! بنابراین پزشک هم آنتی‌بیوتیکی را تجویز می‌کند که ضرورتی ندارد. حالا بگذریم از این‌که بعضی پزشکان هم آنتی‌بیوتیک زیاد می‌نویسند، یعنی من دیدم نسخه‌هایی که دو یا سه تا آنتی‌بیوتیک برای یک عفونت سرماخوردگی در آن نوشته شده است. یک بودجه بسیار بالایی برای تولید آنتی‌بیوتیک در کشور مصرف می‌شود، در صورتی که مصرف خودسرانه، نه تنها هیچ فایده‌ای نداشته بلکه کلی عوارض را هم به بیماران تحمیل خواهد کرد».
همه جامعه و حتی محیط‌زیست در خطر است
مدیر گروه تحقیقات بالینی انستیتو پاستور ایران در پایان می‌گوید: «اگر مصرف بی‌رویه آنتی بیوتیک‌ها به همین روند و با همین سرعت ادامه پیدا کند، به زمانی خواهیم رسید که تمام باکتری‌هایی که در بدن ما هستند، مقاوم خواهند شد و ما دیگر آنتی‌بیوتیک معمولی نخواهیم داشت. آن وقت باید از داروهایی استفاده کنیم که هم هزینه‌هایشان زیاد است و هم عوارض‌شان بیشتر خواهد بود. نکته دیگر این است که این باکتری مقاوم فقط در بدن بیمار نخواهد ماند و به افراد خانواده‌اش و جامعه منتقل خواهد شد و علنا نه فقط سلامت خودش و جامعه که حتی محیط‌زیست را به خطر می‌اندازد. بنابراین این خطر بسیار بزرگی است که در نهایت می‌تواند به طغیان باکتری‌های مقاوم منجر شود که ما هیچ آنتی‌بیوتیکی برای نابودی آن‌ها نخواهیم داشت. واضح است که از الان باید همه به فکر باشیم و نگذاریم مصرف بی‌رویه آنتی بیوتیک زیاد شود تا خطرات آینده برطرف شود».
