تغییر معادلات از هفتم اکتبر
فاطمه ملک زاده
intenational@khorasannews.com
هفت اکتبر 2023، روزی بود که حماس و رژیم صهیونیستی به نقطه‌ای از آغاز یک بحران و تنش رسیدند که در تاریخ این درگیری‌های طولانی‌مدت بی‌سابقه بود. جنگی که به طور ناگهانی آغاز شد، تبعاتی گسترده و عمیق بر زندگی میلیون‌ها نفر در دوطرف به همراه داشت. کارشناسان بر این باورند که عوامل متعددی، از جمله شرایط اقتصادی ناگوار در غزه، تحولات سیاسی داخلی اسرائیل و بازیگری قدرت‌های منطقه‌ای، به تشدید این درگیری منجر شد. بر مبنای آنچه تحلیلگران گفته‌اند اهداف حملات ۷ اکتبر حماس احتمالاً شامل توقف تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی، تضعیف بیشتر تشکیلات خودگردان فلسطین و شکستن محاصره غزه است. پنج روز پس از عملیات مهم طوفان‌الاقصی، حماس در بیانیه‌های خود اشاره کرد که این عملیات یک حمله پیشگیرانه علیه اسرائیل بوده است. حمله‌ای که پس از اطلاع حماس از خبر حمله پیش‌روی نیروهای اسرائیلی به غزه تدارک دیده شده است. به گفته مقامات حماس، اخبار حاکی از آن بود که نیروهای اسرائیلی در حال تدارک یک حمله بزرگ به غزه پس از تعطیلات سوکوت یهودیان در ابتدای اکتبر بوده‌اند.
توافقی که به تعویق می‌افتد
مذاکرات درمورد توافق بین رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی و گفتوگوها در مورد تضمین‌های امنیتی ایالات‌متحده برای عربستان سعودی، یکی از مهم‌ترین عللی است که می‌توان آن را از دلایل وقوع این جنگ گسترده دانست. به احتمال زیاد، انگیزه اصلی حماس تمایل به برهم زدن این توافق بود، زیرا آن‌ها را به انزوا تهدید می‌کرد و این راه بسیار خوبی برای از بین بردن چشم‌انداز آن، حداقل در کوتاه مدت بود. زمانی که مسئله فلسطین به جلو و مرکز توجه بازگردد و اعراب در سراسر خاورمیانه نظاره‌گر سلاح‌های آمریکایی در دستان اسرائیلی‌ها باشند که تعداد زیادی از فلسطینی‌ها را به قتل می‌رساند، واکنش بسیار شدیدی را برمی‌انگیزد و شخصی مانند محمد بن سلمان تمایل زیادی به ایستادگی در برابر این نوع مخالفان ندارد. انجام این کار مستلزم آن است که بایستد و به مردمش بگوید: «این راهش نیست. راه من برای فلسطینیان بسیار بیشتر از راه حماس آورده می‌آورد.» که البته چنین شجاعتی بیش از حد انتظار از هر رهبر عرب در این نوع بحران است.
تضعیف اسرائیل در افکار عمومی
شمار بالای شهدای غیرنظامی فلسطینی که بر اساس آمار وزارت بهداشت غزه به 42 هزار نفر نزدیک شده است، باعث شد که وضعیت کنونی اسرائیل در افکار عمومی دنیا بدتر از قبل باشد. مقابله خشونت‌آمیز با اسرائیل در کشورهای عربی و مناطق فلسطینی با حمایت بیشتری مواجه شده است؛ امری که در نهایت می‌تواند باعث تقویت موقعیت سیاسی حماس و جهاد اسلامی شود. در مناطق فلسطینی‌نشین حمایت از مقابله مسلحانه و ناامیدی از راهکار صلح افزایش چشمگیر داشته است.به موازات، موقعیت محمود عباس و سازمان آزادی‌بخش فلسطین هم در سطح قابل اعتنایی ضعیف‌تر شده است. مرزبندی ابومازن با رهبران حماس و درخواست از آن‌ها برای آزادی یک‌طرفه اسرای اسرائیلی برای توقف جنگ تاثیری بر افکار عمومی فلسطینیان نداشته است.در گزارش «فارن افرز» می‌خوانیم: در زمان تاسیس «اسرائیل» در سال ۱۹۴۸ این رژیم ادعا می‌کرد که قرار است به اصل برابری حقوق سیاسی و اجتماعی و همچنین منشور سازمان ملل احترام بگذارد و وفادار باشد اما نه تنها هیچ یک از این توقعات را برآورده نکرد بلکه اکنون در جریان جنگ غزه و جنایت‌هایی که مرتکب شده، آینده تاریکی در انتظار آن است... .
اهدافی که برای اسرائیل محقق نشد
رژیم صهیونیستی با حماس وارد جنگی گسترده شد و اهدافی را برای خود تعیین کرده بود؛ از جمله نابودی حماس و توان نظامی آن و زمانی که فهمید قادر به تحقق این هدف نیست، مجبور شد با آن کنار بیاید. از همان ابتدا، جنگ کنونی اسرائیل شبیه هیچ یک از جنگ‌های پیشین این بازیگر در دهه‌های قبل نبود. روز پس از حمله حماس، اسرائیل برای اولین بار در 50 سال گذشته رسما اعلام جنگ کرد. برای دستیابی به این اهداف (ادعایی)، تل آویو باید با هماهنگی مصر و سایر شرکا از مرزهای غزه در درازمدت محافظت کند. و در عین حال، اسرائیل همچنین باید تلاش می‌کرد تا مانع از پیوستن دیگر اعضای «محور مقاومت» ، مانند حزب‌ا... و انصارا... به این جنگ می شد؛ اهدافی که در نهایت محقق نشد. با این همه، همین اهداف موجب شد تا اسرائیل رویاروی هفت جبهه جدید قرار بگیرد. در غزه، نیروهای اسرائیلی حملات هوایی و مانورهای زمینی را علیه واحدهای ارتش حماس و ایجاد آزادی عمل ترکیب کردند. در امتداد مرز شمالی با لبنان، آن ها در برابر حزب ا... موضع تدافعی اتخاذ کردند، بالاخص آن که این گروه حملات منظم موشکی، پهپادی اش به اسرائیل را شدت بخشیده بود. طی ماه‌های بعد، اسرائیل همچنین عملیات‌های هدفمندی را علیه چهره های ارشد حماس و حزب‌ا... در سراسر لبنان از جمله در بیروت انجام داد. حماس در هفتم اکتبر توانست تعداد زیادی از شهرک‌نشینان اسرائیلی را به اسارت خود درآورد و نتانیاهو از آن پس طی این یک سال، شب‌های متعددی را شاهد اعتراضات گسترده خانواده اسراست که شدیدا او را تحت فشار قرار می‌دهند تا با حماس به توافقی برسد و بتواند این افراد را برگرداند؛ نتانیاهو هم به منظور تحت فشار قرار دادن حماس، لبنان را به درگیری کشاند که شاید بتواند از آن طرف توافقی را به اجبار جهت آزادسازی اسرا به دست بیاورد. اما نقشه‌ای که منجر به تشدید حملات شد، تاکنون دستاوردی نداشته است.
چشم‌انداز جنگ
مصطفی ابراهیم، فعال حقوق بشر فلسطینی معتقد است که با توجه به ویرانی‌های عظیم در غزه بازگشت سریع فلسطینی‌ها به این منطقه بعید خواهد بود. به گفته این فعال حقوق بشری در حال حاضر یک و نیم میلیون فلسطینی در فضایی کوچک و فشرده در رفح به سر می‌برند. ابراهیم خاطرنشان می‌سازد که گریز، آوارگی و رانده شدن موضوعات تازه‌ای برای فلسطینی‌ها نیستند. او در این باره می‌گوید:«بسیاری کابوس ۱۹۴۸ را که به نکبت شهرت یافته، در ذهن دارند.»در آن سال در حین جنگ میان اعراب و اسرائیل صدها هزار نفر یا مجبور به گریز شده و یا از زادگاه خود رانده شدند و تا به امروز موفق نشده‌اند به کاشانه خود بازگردند. با توجه به وضعیت کنونی، به نظر می‌رسد که چشم‌انداز مذاکرات صلح در آینده نزدیک تیره و تار است. عدم تمایل دوطرف به رسیدن به توافق و وجود رادیکالیسم در هر دو طرف به بروز درگیری‌های بیشتر منجر خواهد شد. جامعه بین‌المللی نیز به نظر نمی‌رسد که در حال حاضر توانایی یا اراده کافی برای میانجی‌گری مؤثر داشته باشد. این وضعیت نابسامان می‌تواند باعث ایجاد چرخه‌ای از خشونت و تلافی‌جویی‌های مداوم شود که مشخص نیست چه زمانی آتش‌بس دائم در این منطقه شکل بگیرد.درحالی‌که ایالات متحده تاکنون از اسرائیل حمایت تمام‌عیاری داشته است، انتخابات ریاست‌جمهوری آینده می‌تواند تأثیر جدی بر وضعیت موجود داشته باشد. چه آنکه جو بایدن تاکنون بیش از ۷۵ میلیارد دلار برای حمایت از جنگ اوکراین هزینه کرده و افکار سیاسی داخلی آمریکا کمک‌های این کشور به کی‌یف را زیر سؤال برده‌اند. علاوه بر این، با افزایش تلفات غیرنظامیان در غزه، به‌ویژه زنان و کودکان، ایالات متحده برای دفاع از اسرائیل در صحنه بین‌المللی با انتقادات جدی روبه‌رو شده است.تجربه ماه‌های اخیر برای پایان‌دادن به جنگ با وجود افزایش تنش میان لبنان و رژیم صهیونیستی، نشان داده که هر تصمیمی برای پایان جنگ اسرائیل و حماس تابع اراده تندروهای اسرائیلی در دولت این رژیم و فرماندهان شجاع و نظامی حماس است که در میدان مبارزه می‌کنند. در مواجهه با این وضعیت بحرانی، کشورهای منطقه و قدرت‌های بین‌المللی تلاش‌های خود را برای رسیدن به فرمولی که جنگ را متوقف کند ادامه خواهند داد.