تاریخ خودمونی
رفاقت ایرانی‌ها و چای از کجا شروع شد؟
«رودی مته»، در کتابی به نام «تفریحات ایرانیان» تاریخ نوشیدنی‌ها در ایران را با دقت زیاد و پس از بررسی اسناد متعدد، مکتوب کرده است. در میان نوشیدنی‌هایی که در ایران رواج همگانی یافته است و مردم به آن‌ها اقبال ویژه‌ای نشان داده‌اند، می‌توان از شربت‌ها، قهوه و چای نام برد. سابقه نوشیدن شربت‌ها را برای آرام بخشی و تسهیل هضم غذا و رفع عطش و حتی محکم شدن لثه‌ها می‌توانیم از دوره تیموریان در منابع و مکتوبات تاریخی و به‌ویژه سفرنامه‌ها پیگیری کنیم. تیموریان، شیر مادیان را با شکر می‌آمیختند و از آن شربتی گوارا درست می‌کردند، می‌نوشیدند و می‌نوشاندند. اما ایرانیان چای را از دیرباز و از طریق تماس مداوم با امپراتوری چین در شرق می‌شناخته‌اند. در همان دوره‌ای که شربتخانه‌ها رونق گرفتند، «چای‌ختایی» هم بین مردم نوشندگانی داشته است. «چای‌ختایی» خانه‌ها شاید حتی بیشتر از شربتخانه‌ها وجود داشته‌اند. «آدام اولئاریوس» که در زمان سلطنت شاه صفی به ایران سفر کرده است، از وجود «چای‌ختایی» خانه‌ها در میدان بزرگ اصفهان، میدان نقش‌جهان یاد می‌کند و می‌نویسد: «در «چای‌ختایی» خانه‌ها آب داغ ناشناخته‌ای می‌نوشند. از این نوشیدنی بسیار مصرف می‌شود.» احتمالا «چای‌ختایی» خانه‌ها تا برپایی قهوه‌خانه و در کنار شربتخانه‌ها برپا بوده‌اند. بعد از رواج نوشیدن قهوه بین مردم، نوشیدن چای به دلیل گرانی برگ و وسایل دم کردن آن، به اشراف و ثروتمندان اختصاص پیدا کرد. تا دوره ناصرالدین شاه چای کم و بیش همین وضعیت را داشت. در این دوره است که بنابر گزارش اعتمادالسلطنه در «چهل سال تاریخ ایران» چای‌نوشی عمومیت پیدا کرد و امیرکبیر سفارش ساخت سماور را از روی نمونه روسی آن به صنعتگران اصفهانی داد. حقیقت درباره زمان آشنایی ایرانیان با چای معلوم نیست و محققان تاریخ‌های مختلفی را از دو هزارسال تا زمان حمله مغول، ذکر می‌کنند. بیرونی در کتاب «الصیدنه فی‌الطب» پیشینه مصرف چای در ایران را دو هزار‌ساله می‌داند.