حراج‌های هنری در دو راهی آسیب یا فرصت
محمد بهبودی نیاcalture@khorasannews.com
طی روزهای ۱۸ تا ۲۰ مهرماه 1403 هنرمندان ایرانی دوباره شاهد رویدادی شگرف بودند. رویدادی که به حراج تهران معروف شده و در آن خبرهایی از فروش میلیاردی آثار هنرمندان ایرانی به گوش می‌رسد از نقاشی‌های سهراب سپهری بگیرید تا جوان‌ترهایی که امروز با استعداد شگفت‌انگیزشان چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کنند. برگزاری این دوره حراج تهران به‌صورت آنلاین، ایده‌ای بود که اجرایی شد و زمینه حضور بسیاری از مجموعه‌داران را فراهم کرد. نتیجه این ایده هم فروش کلی ۱۲۰ میلیارد و 318 میلیون تومان (دو برابر مجموع فروش حراج مشابه آنلاین در هجدهمین دوره) شد، رقم قابل‌توجهی که می‌توان آن را به‌نوعی رکوردی در حوزه هنر ایران و تجارت الکترونیک به شمار آورد. در ادامه ضمن نقد و بررسی این حراج و پرداختن به فرصت‌ها و آسیب‌های این برنامه‌های اقتصادمحور هنری به ارائه گزارش جدیدترین حراج تهران می‌پردازیم.
حراج تهران؛ آسیب یا فرصت؟وقتی صدای چکش بیست و یکمین حراج تهران بر صحنه طنین‌انداز شد به‌محض اعلام رقم‌های میلیاردی برای آثار هنری، نبض اقتصاد هنر در ایران تندتر زد. اگرچه این رویداد نگاه بسیاری از هنردوستان را به خود جلب کرد، اما این سوال اساسی مطرح است که آیا این رونق بازار هنر در قالب حراج تهران، نویدبخش آینده‌ای درخشان برای فرهنگ و هنر ایران است، یا مخاطراتی احتمالی را به همراه دارد؟
فرصت‌ها:
1-رونق بازار هنر
در این که این گونه اقدامات آن‌هم به‌صورت مستقل به رونق بخشی بازار هنر و اقتصاد این حوزه کمک شایان توجهی می‌کند، هیچ شکی نیست. از طرفی پس از فروش میلیاردی آثار هنری، بسیاری از فعالان هنر به این نتیجه می‌رسند که هنوز می‌توان به آینده هنر امیدوار بود و برای خلق آثار باکیفیت‌تر تشویق می‌شوند.
2- جذب سرمایه‌گذار و تقویت زیرساخت‌ها
جذب سرمایه‌گذار هنری از دیگر فرصت‌های این اقدامات است. حراج‌های هنری می‌تواند با جلب اعتماد سرمایه‌گذاران به تقویت زیرساخت‌های هنری، برگزاری نمایشگاه‌ها و رویدادهای هنری منجر شود.
3-ارتقای جایگاه هنرمندان ایرانی
فروش موفق آثار هنرمندان ایرانی می‌تواند باعث شناخته شدن بیشتر آن‌ها در سطح بین‌المللی شود و فرصت‌هایی برای حضور در رویدادهای جهانی فراهم آورد.
4-ترویج فرهنگ و هنر ایرانی
این حراج و فعالیت‌های مشابه آن به‌تازگی بستر مناسبی را برای فروش آنلاین آثار و دسترسی مجموعه‌داران داخلی و خارجی فراهم کرده است، درنتیجه می‌توان گفت که با نمایش و فروش آثار هنری، فرهنگ و هنر ایرانی به مخاطبان بیشتری معرفی می‌شود و این معرفی‌ها می‌تواند به ارتقای هویت فرهنگی کشور کمک کند.
چالش‌ها و آسیب‌ها1- ایجاد حس نابرابری اقتصادی
شاید اولین نکته‌ای که با شنیدن خبرهای حراج تهران ذهن بسیاری از ما را به خود مشغول کرده باشد، عددها و رقم‌های میلیاردی فروش این آثار باشد. فروش آثار هنری با قیمت‌های بسیار بالا ممکن است زمینه‌ساز ایجاد فاصله طبقاتی و درنتیجه نگاه منفی طبقه ضعیف به هنرمندان شود و در ادامه این تفکر را اشاعه دهد که تنها قشر محدودی از جامعه قادر به دسترسی و خرید آثار هنری هستند.
2-احتمال پول‌شویی و فساد مالی
به‌دور از هرگونه تعارفی باید گفت اگر در معاملات، شفافیت کامل وجود نداشته باشد، امکان بسترسازی برای پول‌شویی و فعالیت‌های غیرقانونی وجود دارد. فروش میلیاردی آثار هنری بدون نظارت دقیق نیز می‌تواند این خطر را افزایش دهد.
3-تجاری‌سازی هنر
یکی از نکاتی که ما بارها در روزنامه خراسان به آن اشاره کرده‌ایم، موضوع تجاری‌سازی هنر است، به این معنی که وقتی فروش آثار و ارزش مادی آن بیش‌ازحد، مورد توجه قرار گیرد، این روند رفته‌رفته به تجاری‌سازی هنر و کاهش توجه به ارزش‌های هنری و فرهنگی می‌انجامد. درنتیجه با تجاری‌سازی هنر بعد از مدت کوتاهی شاهد سقوط سرسام‌آور کیفیت آثار هنری خواهیم بود.
4- جولان دلالان هنر
زمانی که حرف از مبالغ میلیاردی به میان می‌آید ،برخی افراد که به دلالان و یا مافیای هنر معروف هستند، وارد این فضا می‌شوند و با به‌کارگیری ترفندهایی آثاری را که شانس فروش بالایی دارند با شیوه‌های مختلف با بستن قراردادهایی از هنرمندان خریداری کرده و با این بازار بهره‌های مالی میلیاردی‌شان را برمی‌دارند. درنتیجه هنرمندان بازهم از رسیدن به‌حق واقعی‌شان در این بازار بی‌نصیب می‌مانند.
فروش ۱۲۰ میلیارد و 318 میلیونی
مجموعه حراج تهران در سال ۱۳۹۱ با هدف معرفی هر چه بیشتر هنر مدرن و معاصر ایران به علاقه‌مندان و مجموعه‌داران ایران و جهان به‌صورت نهادی مستقل و خصوصی شکل گرفت. این مجموعه در طول سال چند بار به فعالیت می‌پردازد و جمعه هفته گذشته بیست و یکمین حراج تهران به‌صورت آنلاین برگزار شد. در این دوره 140 اثر طی روزهای ۱۸ تا ۲۰ مهرماه 1403 به نمایش گذاشته شد و توانست با فروش کلی ۱۲۰ میلیارد و 318 میلیون تومان (دو برابر مجموع فروش حراج مشابه آنلاین در هجدهمین دوره) رکورد قابل‌توجهی را در حوزه هنر ایران و تجارت الکترونیک، ثبت کند.
140 اثر از 136 هنرمند
در بیست و یکمین دوره حراج تهران 140 اثر از 136 هنرمند ارائه شد که مجموعه‌ای از چهره‌های برجسته عرصه هنر، هنرمندان جوان و نوظهور کشور بودند که 36 هنرمند برای اولین بار اثرشان ارائه می‌شد. از میان آثار این هنرمندان ۱۳۲ اثر به فروش رسید و ۸ اثر به فروش نرسید تا درنهایت با فروش 94 درصد اثر از آثار ارائه‌شده رکورد ۱۲۰ میلیارد و ۳۱۸ میلیون تومانی در فضای تجارت الکترونیک هنر ایران ثبت شود.
رکوردداران حراج بیست و یکم
در بیست و یکمین حراج تهران 26 اثر با ارزش برآورد قیمت میلیاردی به مجموعه‌داران ایرانی پیشنهاد شدند که ۲۴ اثر بین قیمت یک تا ۱۲ میلیارد تومان به فروش رسید.
رکورد این دوره حراج به اثری از منیر (شاهرودی) فرمانفرماییان اختصاص پیدا کرد که به مبلغ ۱۱ میلیارد و 660 میلیون تومان به فروش رسید. این اثر کلاسیک تلفیقی از هنر آیینه‌کاری، نقاشی پشت شیشه و گچ روی چوب بود که بر اساس هندسه مقدس ایرانی اسلامی است. در رتبه دوم این دوره از حراج اثری با عنوان «تابستان، زمستان» از مجموعه مغربی‌ها، آیدین آغداشلو قرار گرفت که به قیمت ۱۱ میلیارد و ۲۲۰ میلیون تومان به فروش رسید. جایگاه سوم گران‌ترین این دوره از حراج هم به تابلوی نقاشی رضا درخشانی با عنوان روز و شب را می‌شمارم، اختصاص پیدا کرد که به مبلغ ۱۰ میلیارد و ۱۲۰ میلیون تومان فروخته شد.
تناولی در جایگاه چهارم فروش
در جایگاه بعدی گران قیمت ترین آثار این دوره از حراج تهران، مجسمه‌ای از پرویز تناولی با نام شاعر و مرغ به مبلغ ۷ میلیارد و ۲۶ میلیون تومان از سوی مجموعه‌داران هنری خریداری شد و در جایگاه پنجم نیز نقاشی بدون عنوان از فریده لاشایی قرار گرفت که به مبلغ ۵ میلیارد و 60 میلیون تومان به فروش رسید.
درمجموع در بیست و یکمین حراج تهران که به شکل آنلاین برگزار شد، ۲۴ اثر بالای یک میلیارد، ۱۸ اثر بین ۵۰۰ تا یک میلیارد تومان، 700 اثر بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان و ۱۵ اثر زیر ۱۰۰ میلیون تومان به فروش رسید.
آثار بیست و یکمین حراج تهران که درمجموع شامل ۱۱۵ تابلوی نقاشی، ۱۳ مجسمه و8 عکس بود، طی ۳ روز برگزار شد.