«گرایه»، تِرِند این روزهای فرهنگستان!
الهه آرانیانcalture@khorasannews.com
فرهنگستان زبان و ادب فارسی در چند ماه اخیر رویه تازه‌ای در پیش گرفته و آن اعلام واژه‌های برابرنهادِ جدید خود از طریق صداوسیماست. نسرین پرویزی، معاون گروه واژه‌گزینی این نهاد جلوی دوربین می‌آید و در مدت زمانی کوتاه درباره واژه جدید صحبت می‌کند؛ واژه‌هایی مانند «شکلک» به جای «ایموجی»، «پادپخش» به جای «پادکست»، «به‌آزمایی» به جای «چکاپ» و حالا «گرایه» به جای «ترند» و هرکدام با واکنش کاربران مواجه شده‌اند. این‌که در برخی موارد ساخته‌های فرهنگستان اسباب شوخی و طنز می‌شود، البته مسئله جدیدی نیست و در گذشته هم سابقه داشته است و اصولاً تعدادی از مردم با هر پدیده تازه‌ای شوخی می‌کنند اما این‌که این واژه‌ها بعد از فروکش کردنِ تبِ خنده و شوخی، تا چه اندازه می‌توانند در زبان مردم جای خود را باز کنند و پرکاربرد شوند، مسئله‌ای جدی است که هم فرهنگستان و هم دیگر نهادهای فرهنگی متولی باید آن را جدی بگیرند.
«گرایه» از کجا پیدا شد؟دو سه روز پیش ویدئویی از معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شد که خبر از تصویب واژه «گرایه» به جای «تِرِند» می‌داد. «ترند» به معنای توجه زیاد مردم به یک موضوع در کوتاه‌مدت است. «ترند شدن»، یعنی در کوتاه‌مدت مسئله یا موضوعی مورد توجه افراد قرار می‌گیرد و بعد از مدتی به فراموشی سپرده می‌شود. واژه «گرایه» از «گرای»، بُنِ «گراییدن» گرفته شده است.
این معادل فارسی در روزهای گذشته با واکنش‌های متفاوت کاربران مواجه شد که بیشتر آن ها جنبه طنز داشت. بعضی‌ها هم به دیر ساخته شدن این معادل فارسی انتقاد کرده و گفته بودند کاش پیش از آن که واژه «ترند» در زبان مردم جا بیفتد، معادل فارسی آن ساخته می‌شد. در ادامه، به بخشی از این واکنش‌ها اشاره می‌کنیم: «نمی‌شد واژه بهتری بسازید؟»، «همین گرایه رو باید ترندش کنید»، «دقت کنید! کرایه نه ها، گرایه»!
توجه فرهنگستان به واژه‌های مرتبط با فضای مجازی
نکته جالب‌توجه درباره معادل‌سازی‌های فرهنگستان در ماه‌های گذشته، توجه آن به واژه‌های پرکاربرد در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی است. واژه‌هایی مانند «ایموجی»، «ترند» و «پادکست» با گسترش اینترنت و پرمخاطب شدن شبکه‌های اجتماعی وارد زبان گفتار و نوشتار مردم شد. براساس مَثَل معروف «ماهی را هروقت از آب بگیری، تازه است»، ممکن است این واژه‌ها در درازمدت مقبول مردم واقع شوند و در زبان آن ها جا بگیرند. نکته‌ای که دکتر اسماعیل امینی، استاد ادبیات فارسی به آن اشاره می‌کند و معتقد است: «بخشی از واژه‌های فرهنگستان ممکن است مقبول نشود، اما آن‌هایی که جا افتاده، خیلی خوب هستند، مانند «پیامک» و «یارانه». زمانش هم اهمیت ندارد. مهم این است که واژه ساخته‌شده جا بیفتد. قبلاً به کمک داور می‌گفتند: «لاین کیپر»، ولی الان دیگر استفاده نمی‌شود. در همه زبان‌ها این اتفاق می‌افتد؛ در انگلیسی و عربی هم همین‌طور است. مثلاً در عربی خیلی از واژه‌های بیگانه را بومی کرده و صرف می‌کنند. البته واژه‌سازی فقط وظیفه فرهنگستان نیست. متخصصان هر رشته‌ای ممکن است خودشان واژه بسازند. مثلا کسانی که کار فنی می‌کنند، واژه‌های زیادی درست کرده‌اند مانند «پیچ‌گوشتی». مکانیک‌ها بسیار زیاد واژه ساخته‌اند، مانند «کله‌گاوی»، «سگ‌دست»، «هرزگرد»، «سپر» و... . خیلی از این‌ها قبلاً در زبان نبوده، اما رایج شده‌است».
پیامک آری، آگهی‌نما خیر!
کارشناسان معتقدند گذر زمان مشخص خواهد کرد، کدام واژه در زبان مردم جا خواهد افتاد و کدام واژه فراموش می‌شود. در این باره باید به سرنوشت خوش واژه «پیامک» اشاره کنیم؛ واژه‌ای که در دهه هشتاد به دنبال رواج «SMS» ساخته شد و مردم از آن استقبال کردند اما در مقابل واژه «شدآمد» که در سال 1389 به جای واژه «ترافیک» ساخته شد، در زبان مردم جایی ندارد. همین‌طور در سال‌های اخیر برای واژه «بیلبورد»، معادل «آگهی‌نما» تصویب شد، اما از آن استقبال نشد. این یعنی توجه به گرایش و سلیقه مردم در ساخت واژه مهم است. معمولاً مردم از واژه‌هایی که ریشه‌های آشنا دارند و خوش‌ساخت و خوش‌آهنگ هستند، استقبال می‌کنند.
فرهنگستان، نسل جوان را جدی بگیرد
اگرچه واژه‌سازی فقط وظیفه فرهنگستان نیست، اما در باور عموم این نهاد فرهنگی به‌عنوان متولی ساخت و تصویب واژه‌های معادل فارسی شناخته می‌شود. از این رو پیشنهاد می‌کنیم فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای بهتر جا افتادن و بیشتر شناخته‌شدن واژه‌هایی که تصویب می‌کند، از راه‌های مختلف و نه تنها از طریق صداوسیما با مردم در ارتباط باشد و چگونگی روند ساخت واژه‌های معادل و چرایی انتخاب آن ها را به‌ویژه برای جوان‌ها توضیح دهد. همچنین فرهنگستان می‌تواند قبل از تصویب واژه جدید در گروه واژه‌گزینی، در یک جامعه آماری درباره آن نظرسنجی کند. ضمن این‌که موج شوخی و خنده در برابر واژه‌های مصوب فرهنگستان خیلی زود از بین می‌رود، ولی لزوم فرهنگ سازی برای استفاده از این واژه‌ها در بلندمدت همچنان احساس می‌شود و باید فکری برای آن کرد.