در ستایش ورزش 3 هزار ساله ایرانی
روزنامه نگار -در تاریخ جهان، هرکجا اسم چوگان آمده است یک سر آن به ایران می‌رسد. گفته شده ایرانیان در زمان هخامنشیان، چوگان بازی می‌کردند و این ورزش در دوره پادشاهی داریوش یکم در هند هم پرطرفدار شد. البته پای چوگان به ادبیات فارسی هم کشیده شده و نظامی در «خسرو و شیرین» به دختران چوگان‌باز اشاره می‌کند و می‌گوید :«مهین بانو عده‌ای از زنان سوارکار و چوگان باز را همراه شیرین به پایتخت فرستاد.» بازی چوگان در یک زمین مستطیل شکل برگزار می‌شود و در قوانین آن آمده که برای بازی از اسب‌هایی با نژادهای گوناگون استفاده می‌شود و افرادی که ماهرترند، «اسبچه خزر» دارند که خاص کشور ایران است. در واقع بهترین اسب هم برای چوگان نژاد ایرانی دارد، «چوگان یک ورزش قدیمی و تیمی ایرانی است که 3هزار سال قدمت دارد و در ایران باستان بسیار مورد توجه بوده؛ به اندازه‌ای که خاستگاه این ورزش در جهان ایران است. این‌ها را «تکتم رئیس المحدثین» سرپرست هیئت چوگان استان خراسان رضوی می‌گوید. ما در ادامه مسیر این شماره درباره این رشته ورزشی کهن، سوالاتی را با او مطرح کردیم تا با چوگان بیشتر آشنا شویم.
اکرم انتصاری
در هیئت چوگان چه خبر است؟ما هسته اولیه چوگان را در استان تشکیل دادیم و علاقه‌مندان به ما مراجعه می‌کنند. ما درصدد هستیم برای اولین آموزش از تهران، مربی دعوت کنیم. چه بسا اگر متقاضی مربیگری و داوری داشته باشیم، معکوس عمل و مربی داور تعریف و بعد علاقه‌مندان را جذب کنیم. پیش‌نیاز همه این‌ها داشتن یک زمین است که امیدواریم آن را آماده کنیم و در همین فاصله بازیکنان و مربیان هم به آمادگی برسند. البته تا ما به بازی و هیجان و لذت‌هایش در خراسان برسیم، فاصله داریم.
چه نکاتی در تاریخچه چوگان پراهمیت است؟
در دوره ای که هندوستان مستعمره انگلستان و با ایران هم‌مرز بود انگلیسی‌ها چوگان را ایرانی‌ها یاد می‌گیرند و آن را به اسم ورزش «Polo» به نقاط مختلف دنیا می‌برند و امروزه تیم‌های خوب و قوی تحت عنوان این رشته ورزشی وجود دارند، یعنی همه جای دنیا به نحوی چوگان را از ما یاد گرفتند یا توسعه دادند. ولی سال‌هاست این ورزش فراموش شده بود تا این که آذربایجان برای ثبت جهانی آن به نام خودش ورود کرد و ما به خودمان آمدیم. این رشته به نام ایران در فهرست میراث جهانی ثبت شد، الان فدراسیون دارد و در حال توسعه در کشور است. ما در حال احیای تاریخ‌مان هستیم.
مسابقه چوگان چطور برگزار می‌شود؟
چوگان یک ورزش مرفه تیمی است و به یک زمین بازی نیاز دارد. هر تیم چهار بازیکن سواره دارد. بازیکنان سوار بر اسب و چوب چوگان به دست در برابر هم قرار می‌گیرند و با حرکت دادن گوی در زمین بازی به هم گل می زنند. بازی بسیار هیجان‌انگیزی است و در تهران تیم‌های قوی بانوان و حتی جام بانوان چوگان هم داریم. زمین چوگان با ماسه یا چمن استاندارد پوشیده می‌شود. در این رشته ورزشی، با هر گل زمین بازی عوض می‌شود. زمان بازی به چند دور یا چوکه 5دقیقه‌ای تقسیم می‌شود و در هر یک از این دورها، چند دقیقه استراحت در نظر گرفته می‌شود و در مجموع چوکه و استراحت‌ها در بازی به 60 دقیقه می‌رسد.
چرا در میان رشته‌های مختلف ورزشی، چوگان به عنوان ورزش ملی ما شناخته می‌شود؟در ایران باستان وقتی سربازهای ایرانی سوار بر اسب بودند و جنگ در کشور حاکم نبود، به مرز کشورهای مختلف می‌رفتند. آن‌ها برای تمرین آمادگی جسمانی خودشان چوگان تمرین می‌کردند که هم باعث تمرکز و تقویت عصب و عضله می‌شد، هم قدرت سوارکاری و چابکی‌شان را حفظ می‌کرد. به همین دلیل این ورزش در اصل این یک نوع تمرین نظامی بوده که کم‌کم به بازی‌های تیمی تبدیل می‌شود و امروزه به عنوان یک بازی پرطرفدار جهانی تبدیل شده است. ما در کشورهای فارسی‌زبان اطرف مثل تاجیکستان و آذربایجان چوگان داریم. هندوستان و پاکستان بازیکن‌های بسیار قدری در چوگان دارند و این ورزش به قدری در پاکستان پررونق است که ما حتی چوب چوگان را که به ظاهر یک ابزار ساده است از پاکستان و آرژانتین وارد می‌کنیم.
شروع چوگان چه توانایی‌هایی می‌خواهد؟ در اصل چه کسی به درد این رشته می‌خورد؟
مانند همه چیز و همه رشته‌ها، علاقه در چوگان حرف اول را می‌زند. بازیکن چوگان حتما باید سوارکار جسوری باشد،یعنی بتواند سوار بر اسب و در حال حرکت به‌سرعت بین گوی و چوب تعادل برقرار کند. پس برای چوگان، بازیکنانی با آمادگی جسمانی بالا، جسور و نترس نیاز داریم. این یک ورزش تیمی است و بازیکن باید روحیه کار تیمی داشته باشد. ما در هیئت چوگان باید از بین سوارکارها یا آدم‌هایی که مشتاق هستند، استعدایابی و آن‌ها را به تیم دعوت کنیم تا اولین بازیکن و تیم‌هایمان را تشکیل دهیم. این بازی در المپیک هم وارد شده و ما باید بتوانیم در کشوری که خاستگاه چوگان است، خیلی قوی ظاهر شویم.