بررسی وضعیت کشت چغندر و تولید شکر به بهانه فرارسیدن فصل برداشت چغندر قند

قند کشت و صنعت شکر استان افتاد!

سید محمد مهدی هاشمی

​​​​​​​ استان خراسان رضوی که زمانی بزرگ ترین تولیدکننده چغندر قند در کشور بود، حدودا دو دهه است که به دلیل تغییرات اقلیمی و کمبود آب جایگاه خودش را به عنوان تولیدکننده عمده این محصول از دست داده است. برخلاف کاهش تولید چغندر اما استان خراسان رضوی دارای تعداد زیادی کارخانه تولید شکر است که با توجه به این کمبود در مواد اولیه مجبور به واردات چغندر قند مورد نیاز خود از استان های غربی کشور هستند؛ مسئله ای که موجب افزایش هزینه های این کارخانه ها می شود. در کنار این مسئله افزایش قیمت های نجومی کود و بذر و عدم افزایش قیمت محصولات کشاورزی متناسب با قیمت های مواد اولیه و همچنین قطعی مکرر برق موجب نارضایتی و دلسردی بسیاری از کشاورزان شده به طوری که برخی از آن ها دست از تولید این محصول کشیده اند و البته این مسائل بر بازدهی تولید آن ها تاثیر منفی هم گذاشته است. با فرارسیدن فصل برداشت چغندر قند و فصل پرکاری کارخانه های تولید قند در استان وضعیت کشت و صنعت تولید شکر را در استان از تعدادی از فعالان کشاورز و بخش صنعتی جویا شدیم.
کشاورزان ناراضی!
با یکی از کشاورزان سابقا چغندرکار استان تماس می گیرم و از کم و کیف تولید چغندر  از او سوال می کنم که می گوید: پارسال تسویه حساب تا عید طول کشید و با توجه به این که چغندر برای من صرف نکرد، امسال نکاشتم و ذرت و علوفه کاشته ام. یکی دیگر از چغندرکاران عمده استان نیز می گوید: برای چغندر یک نرخ دولتی بر مبنای یک عیار ثابت که ۱۶ درصد است، اعلام می‌شود. بعد اگر عیار چغندر تولید شده از این بیشتر باشد، هر یک عیار مبلغی بیشتر می‌شود و اگر کمتر باشد، هر یک عیار مبلغی کمتر می‌شود. کشاورزانی که چغندر نمی کارند، مشکل آب دارند و ما هم از قیمت ها خیلی رضایت نداریم، قیمت نهایی هم که چغندر را از ما خریداری می‌کنند همان قیمت مصوب ۳۹۰۰ تومانی است که با احتساب یارانه شکر و تفاله حدودا ۴۵۰۰ تومان به ازای هرکیلو می‌شود. امسال اگر ۷۰۰۰ تومان از ما چغندر را می‌خریدند، من راضی بودم و صرف می‌کرد اما قیمتی که از ما می‌خرند حدود ۳۵ درصد از این مقدار کمتر است. از او درباره حمایت های دولت سوال می کنم که می گوید: دولت عملا هیچ حمایتی از ما نمی‌کند، امسال قیمت کود اوره که دولت می دهد ۱۰۰ درصد افزایش داشته و هر کیسه ۵۰ کیلویی آن ۱۹۵۰۰۰ تومان بوده که الان به ۳۹۸۰۰۰ تومان رسیده است و در بازار آزاد هم تا ۶۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسد. قیمت این کود ۱۰۰ درصد افزایش داشته اما گندم و چغندر ۱۷ درصد افزایش قیمت داشته اند و امسال که پول گندم را هم با ۴ ماه تاخیر به ما دادند. امسال ما یک افت تناژ ۲۰ درصدی حتمی داریم که علتش هم قطعی برق بوده است و ما امسال در روز ۴ ساعت قطعی برق داشته ایم که گاهی تا ۵ ساعت هم طول می کشید که این تاثیر منفی بر بازدهی تولید دارد.
صنعتگران ناراحت!
در ادامه از زرین زاده نایب رئیس انجمن کارفرمایی صنایع تبدیل شکر، قند و نبات استان وضعیت تولید شکر را جویا می شویم که به «خراسان رضوی» می گوید: الان کارخانجات قند استان جذب چغندر دارند. استان خراسان، استانی است که قبلا مهد کشت چغندر قند بود و تمرکز تعداد زیادی از کارخانجات قند کشور هم در این استان به همین علت است ولی به علت کمبود آب در دو دهه گذشته سطح زیرکشت چغندر در استان کاهش پیدا کرده و میزان تولید چغندر استان نسبت به ظرفیت کارخانجات خیلی کمتر است و تولیدات چغندر داخل استان حتی ۵۰ درصد ظرفیت کارخانجات را هم نمی‌تواند پوشش دهد. اگر چغندر مطابق نرخ خرید تضمینی به قیمت ۳۹۳۰ تومان عیار ۱۶ خریداری شود، برای  ما خوب است اما با توجه به کمبود تولید در داخل استان بیشتر کشاورزان رقم بالاتری از این مقدار می‌خواهند.
وی با اشاره به واردات چغندر از استان های غربی ادامه می دهد: از آذربایجان، همدان، کرمانشاه و کردستان چغندر وارد می کنیم  که تا ۱۲۰۰ تومان هم کرایه حمل به آن اضافه می‌شود و قیمت تمام شده شکر را بالاتر می‌برد. وی با اشاره به کاهش مصرف شکر می گوید: میزان مصرف شکر کم شده است . قبلا بخش زیادی از این شکر در صنایع پایین دستی فرآوری و صادر می‌شد و با توجه به کاهش صادرات، مصرف شکر در صنعت هم کم شده است. مدیرعامل سابق شرکت قند چناران با اشاره به قراردادهای خرید تضمینی چغندر می گوید: کارخانجات اقدام به ارائه خدماتی می‌کنند و بذر، کود و حتی مساعده به کشاورز پرداخت  و در چارچوب همین قراردادها به صورت تضمینی چغندرها را از کشاورز خریداری می‌کنند. علاوه بر نرخ مصوب به ازای هر تن چغندر کارخانه ۲ کیلوگرم شکر با نرخ ۳۰۰۰ تومان و ۲۰ کیلوگرم تفاله خشک با نرخ ۱۲۰۰ تومان هم به عنوان جایزه به کشاور می دهند. تمام کارهای تحقیقاتی و خرید و واردات بذر بر عهده کارخانه است و در انتها پول بذر و کود و ... از مبلغ چغندر تحویلی کشاورز کسر شده و با او تسویه حساب می‌شود.   وی با اشاره به سخت بودن تسویه حساب کارخانه ها با کشاورزان در سال جاری ادامه داد: با توجه به عرضه زیاد چغندر مشکلی بابت تامین چغندر کارخانه ها نیست اما امسال از آن سال هایی خواهد بود که کشاورزها به سختی می‌توانند پول چغندرشان را از کارخانه بگیرند، چون شکر تولیدی، مَلاس و تفاله فروش نمی‌رود. سال گذشته تا دو هزار تومان بالاتر از نرخ مصوب خریدار برای شکر وجود داشت اما هم به علت واردات و هم کاهش مصرف شکر با قیمت پایین تر از نرخ مصوب هم به وفور در بازار موجود است.
در ادامه با میری معاون تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان تماس گرفتیم که پاسخگوی تماس های خبرنگار ما نبود.