فرونشست درخط سبقت
صادق غفوریان
قبلا اگر هر از گاهی خبری از فرونشست زمین در رسانه ها منتشر می شد، حالا تعداد فرونشست ها آن قدر رو به افزایش است که شاید به زودی هر روز در معرض خبر یک «فرونشست» باشیم.از امام زاده اسماعیل تا چمن ورزشگاه اصفهان
همان طور که در هشدارهای مکرر زمین شناسان مطرح بود، فرونشست زمین نه تنها در دشت ها بلکه به وسط شهرها و سازه های شهری رسیده است. آخرین مورد، عصر جمعه در کنارگذر امامزاده اسماعیل در منطقه چیذر تهران بود که زمین دچار ریزش شد. جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران روز گذشته در این باره توضیح داد: پس از گزارش به سامانه 125، آتش‌نشانان به محل اعزام شدند و بررسی ها نشان داد که در کنارگذر امامزاده اسماعیل، زمین ریزش‌هایی پیدا کرده و مشخص بود که این ریزش‌ها در خیابان اصلی نیز صورت گرفته است، به همین دلیل، همکاران من در ابتدا تردد در این محل را ممنوع و چند ساختمان اطراف را نیز تخلیه کردند.
همچنین 5 روز قبل از مورد تهران، فرونشست هایی در چمن ورزشگاه تازه تاسیس نقش جهان اصفهان و فرودگاه اصفهان گزارش شد.
رئیس بخش زلزله‌شناسی راه و شهرسازی کشور در خصوص ورزشگاه اصفهان اعلام کرد: فرونشست زمین در اصفهان یک فرونشست نامتقارن است یعنی در یک جاهایی فرو نشست کم است، در یک جاهایی در کنار زون‌ها فرونشست زیادی را داریم.
خطر فرونشست در 359 دشت
در همین زمینه به تازگی سخنگوی صنعت آب از برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی انتقاد و اظهار کرد: هم‌اکنون ۴۲۲ دشت کشور به دلیل برداشت‌های بی‌رویه در فهرست ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار گرفته و ۳۵۹ دشت نیز با خطر فرونشست روبه رو شده‌اند.
سرعت حفاری ها، سرعت فرونشست ها
او سرعت فرونشست ها را معلول افزایش حفر چاه ها در نقاط مختلف کشور بر می شمارد و می گوید: با ورود و بهره‌مندی از فناوری و حفر مکانیزه چاه‌های کشاورزی، برداشت از آب چاه‌ها به سرعت افزایش یافته و روز به روز این روند تشدید می‌شود. در چنین شرایطی میزان بارگذاری مصارف بر ۶۰۹ دشت کشور به میزانی افزایش یافته که هم‌اکنون ۴۲۲ دشت در فهرست ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار گرفته و ۳۵۹ دشت کشور نیز با خطر فرونشست روبه رو شده است.
تمام استان ها در فرونشست؟روایت ها و اخبار متعددی در فراگیری فرونشست در سراسر کشور گزارش شده است. امروز اگر بگوییم، فرونشست بلای تمام استان های کشور شده، حرف بی راهی نیست. حتی استان گیلان نیز به عنوان پرآب ترین استان کشور، از چالش فرونشست زمین در امان نمانده و مبتلا به این زخم شده است. مهدی زارع، زلزله‌شناس و استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی، درباره این استان می گوید: تا سال گذشته «گیلان» تنها استانی بود که با این چالش روبه‌رو نبود ولی به تازگی این استان هم وارد فهرست شده است. فرونشست در این استان تایید شده است. اکنون می‌توانیم بگوییم که همه استان‌ها با چالش فرونشست روبه‌رو هستند. موضوع فرونشست در استان‌های شمالی نسبت به استان‌های تهران، سمنان، اصفهان و فارس کمتر است.
از 10 تا 40 سانتی متر فرونشست
طبق نتایج یک مقاله علمی معتبر، حدود 3 تا 5 درصد پهنه‌های زمینی در کل دنیا، فرونشست بالای 10 سانت در سال دارد اما در کشور ما، نرخ فرونشست 11 استان بیش از 10 سانت در سال است. نرخ فرونشست سالانه در حوالی رفسنجان در استان کرمان 40 سانت، در جنوب استان البرز، حدود 37 سانت، در جنوب غربی تهران 20 سانت، در شمال غربی شهر مشهد حدود 22 سانت، در اصفهان 15 سانت و در شیراز 22 سانت است.
استان های پرجمعیت در وضعیت فوق بحران
این پژوهش می گوید، نرخ فرونشست در استان‌های بزرگ و به ویژه در مجاورت کلان شهرها که جمعیت ساکن بسیار زیادی دارند، به اعدادی رسیده که در سطح دنیا بسیار نادر است. استان‌های خراسان رضوی، تهران، فارس، کرمان و اصفهان بابت نرخ فرونشست به وضع فوق بحرانی رسیده‌اند.
یک پیش بینی نگران کننده
علی بیت‌اللهی؛ مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی می گوید: نرخ های موجود در میزان فرونشست در کشور به این معناست که در صورت تداوم همین روند به مدت 30 سال، با 3 متر پایین رفتن سطح زمین در یک محدوده شهری و اطراف شهر مواجه خواهیم شد که چنین اتفاقی، بسیار فاجعه‌بار است. پیش‌بینی می‌کنم اگر ظرف 5 تا 10 سال آینده، اقدامات پیشگیرانه‌ای انجام نشود، بابت میزان فرونشست به مرز برگشت‌ناپذیری می‌رسیم؛ مثل بیماری که از حالت درمان هم عبور کرده و برای هرگونه اقدام نجات‌بخش هم دیگر خیلی دیر شده است.