شکوه ادبیات کودک
قرار است امروز در هفتصد و هفتاد و نهمین شب از شب‌های بخارا از شکوه قاسم‌نیا تجلیل شود. شکوه قاسم‌نیا، نویسنده برجسته ادبیات کودک و نوجوان در چهار دهه گذشته است. او از سال 1358 که فعالیت خود را آغاز کرد، تا امروز همچنان به کار در این حوزه مشغول است. بچه‌های چهار نسل با آثار شکوه قاسم‌نیا خاطره دارند؛ کودکان دیروز که ترانه‌ها و داستان‌های قاسم‌نیا را می‌خواندند، امروز آثار تازه‌ای از این شاعر و نویسنده را برای کودکان خود می‌خوانند. شکوه قاسم‌نیا، متولد سال 1334 در تهران است و در رشته علوم سیاسی درس خوانده‌است. او معتقد است: «شعر را باید مانند شیر مادر قطره‌قطره به دهان کودک بریزیم. شیر اگرچه غذایی ساده است، بی‌مایه نیست. هر آنچه از مواد مفید باید داشته باشد، دارد؛ زودهضم است و به دهان بچه خوش می‌آید».ترانه‌ها و اشعار کودک که توسط شکوه قاسم‌نیا برای بچه‌ها سروده شده شیرین و روان است و آن ها خیلی زود با این شیرینی ارتباط برقرار می‌کنند. به پاس چهار دهه فعالیت شکوه قاسم‌نیا در فضای ادبیات کودک و نوجوان، از زندگی، آثار و تاثیرگذاری‌های این شاعر و نویسنده نوشته‌ایم.
الهه آرانیان
از تاسیس مهد «عمه‌جون» تا ترانه‌های عموپورنگ
شکوه قاسم‌نیا با نام اصلی فاطمه همدانی، 24ساله که بود، یک طبقه از خانه‌شان را تبدیل به یک مهدکودک خصوصیِ جمع‌وجور کرد و اسمش را هم «عمه‌جون» گذاشت. جمع کوچکی از بچه‌های 3 تا 5سال در مهد «عمه‌جون» زیر نظر قاسم‌نیا آموزش می‌دیدند. او یکی دو سال بعد، با نوشتن برای مجله «کیهان بچه‌ها» فعالیت خود را در زمینه ادبیات کودک و نوجوان آغاز کرد و تا امروز که 69 ساله است، نوشتن برای بچه‌ها را ترک نکرده. از جمله اشعار شکوه قاسم‌نیا که به نوستالژی بچه‌های دهه شصت تبدیل شده، به شعر معروف «غرق نور است و طلا/ گنبد زرد رضا» می‌توان اشاره کرد. جالب است بدانید سراینده بسیاری از ترانه‌های خاطره‌انگیزی که داریوش فرضیایی، مشهور به عموپورنگ در طول دو دهه گذشته در تلویزیون اجرا کرده، شکوه قاسم‌نیا بوده‌است.
طیف گسترده مخاطبان شکوه قاسم‌نیا
مخاطبان آثار شکوه قاسم‌نیا از گروه سنی خردسال تا نوجوان‌ها هستند؛ او در طول سال‌های طولانی فعالیتش، برای بچه‌های زیر یک سال تا نوجوانان 10-12 ساله کتاب نوشته است. برای مثال، مجموعه کتاب‌های شعر و تصویرِ«کتاب‌بازی در حمام» و مجموعه کتاب‌های «تاتی کوچولو» که این روزها در بازار کتاب پیدا می‌شوند، برای مخاطب خردسال سروده شده‌اند و مجموعه‌هایی مانند «داستان‌های حسنی» برای کودکان نوشته شده‌اند. شکوه قاسم‌نیا، علاوه بر ترانه‌سرایی و داستان‌نویسی، به ترجمه و بازنویسی آثار ادبی برای کودک و نوجوان نیز می‌پردازد. برای نمونه، بازنویسی کتاب «قصه‌های هزارویک شب» برای نوجوانان از جمله آثار این نویسنده با همراهی نرگس آبیار، نویسنده و کارگردان سینماست. «مجموعه قصه‌های شیرین کودکانه»، «پسته دهان بسته»، «آقا موشه باهوش»، «آرزوهای کرم کوچولو»، «نخودی‌ها»، «قاروقاروقار خبردار»، مجموعه سه جلدی «خانه‌ها جورواجورند»، «ماشین‌ها جورواجورند» و «مامان می‌خوام ورزش کنم»، «از آسمون تا اینجا»، «شعر دعا»، «بازی، بازی، بازی»، تعدادی از آثار اوست که در حوزه تألیف و شعر منتشر شده‌است.
شاعرِ پیشرو در شعر خردسال فارسی
شکوه قاسم‌نیا، به نخستین نسل شاعران کودک پس از انقلاب تعلق دارد و هم‌چون هم‌نسلان خود در اعتبار بخشیدن به شعر کودک و زمینه‌سازی برای جدی گرفتن آن سهیم است. قاسم‌نیا و هم‌دوره‌ای‌هایش شعر کودک و نوجوان پس از انقلاب را بر پایه تجربه شعری و نظریه‌های محمود کیانوش بنیان گذاشتند؛ یعنی شعر محاوره‌ای و محلی کودک جای خود را به شعر رسمی کودک داد. اما نکته اصلی این است که قاسم‌نیا در آغاز دوره دوم شاعری خود که با انتشار مجله «گلک» آغاز شد، برخلاف مسیر اولیه‌اش به شعر محاوره‌ای کودک و خردسال توجه جدی کرد و در این زمینه پیشگامِ شاعرانی مانند اسدا... شعبانی، افسانه شعبان‌نژاد و ناصر کشاورز شد. نمونه این تاثیرگذاریِ قاسم‌نیا را می‌توان در شعر «باغ» او از مجموعه «ماه و ماهی» و تاثیر آن بر کتاب «ابر اومد، باد اومد» افسانه شعبان‌نژاد از نظر زبان، نگاه و ساختارِ متل‌گونه دید. شاخص‌ترین ویژگی شعرهای دوره دوم شاعری قاسم‌نیا که در آن به شعر خردسال توجه کرده، ظهور و بروز حس‌های ناب خردسالانه و کشف‌های بکر، از دریچه چشم‌های کوچک و تیزبینِ مخاطب خردسال است:
چه دکمه قشنگی
روی لباس من هست
مامان می‌گه همیشه
دکمه‌ها رو باید بست
دکمه این لباسم
به شکل پینه‌دوزه
اگر ببندمش من
دلم براش می‌سوزه
دکمه من شل شده
دلش می‌خواد بیفته
باید بدوزمش من
مامانم این رو گفته
نه نمی‌خوام بدوزم!
می‌خوام که آزاد باشه
هرجا دلش خواست بره
خوشحال و دلشاد باشه