مروری بر آسیب شناسی صنعت خودرو (4)
درجا زدن تولید خودروسازان دولتی
امینی
تازه ترین داده ها از وضعیت تولید خودرو توسط خودروسازان نشان می دهد که در 7 ماهه امسال، تولید و فروش خودروسازان چندان تعریفی نداشته و حتی با عقبگرد نیز روبهرو بوده است. البته تازه ترین گزارش مرکز پژوهش های مجلس نشان می دهد که در مهر امسال، وضعیت کلی تولید و فروش صنعت خودرو و قطعات با تغییر مثبت همراه بوده است.
به گزارش خراسان، تازه ترین گزارش مرکز پژوهش های مجلس از وضعیت تولید در صنایع بورسی نشان می دهد که بهرغم روند کلی 7 ماهه، تولید و فروش خودروسازان در مهر امسال نسبت به شهریور و همچنین مهر سال گذشته، در روند مثبت قرار گرفته است. بر این اساس، گروه صنعت خودرو و قطعات در مهر امسال نسبت به شهریور با 26.5 درصد رشد تولید و 28.5 درصد رشد فروش روبهرو شده است. از منظر نقطه ای، خودروسازان تولید خود را در مهر امسال نسبت به مهر سال گذشته 12 درصد و فروش خود را 9.1 درصد افزایش داده اند. با این حال از منظری کلی تر، مشاهده می شود که صنعت خودرو هنوز در 7 ماهه امسال با عقب ماندگی 8.9 درصدی تولید و 12.6 درصدی فروش نسبت به 7 ماهه سال گذشته روبهروست.
عقب ماندگی صفر تا 9 درصدی تولید خودروسازان
نگاهی نزدیک تر به وضعیت تولید خودرو توسط سه خودروساز کشور یعنی ایران خودرو، سایپا و پارس خودرو نشان می دهد که تولید این سه مجموعه، رشدی بین منفی 9 تا صفر درصد در 7 ماهه امسال تجربه کرده است. به طوری که تولید ایران خودرو از حدود 299 هزار دستگاه در 7 ماهه 1402 به حدود 290 هزار دستگاه در بازه زمانی مشابه در سال جاری کاهش یافته است. همانگونه که انتظار می رود، تولیدات گروه پژو همچنان سهم عمده از تولیدات این خودروساز را به خود اختصاص داده اند و پس از آن، گروه سورن و دنا قرار دارد.
این روند در سایپا کمی متعادل تر بوده است. در این خودروسازی در 7 ماهه امسال حدود 203 هزار دستگاه خودرو تولید شده که با سال گذشته تنها 500 دستگاه فاصله دارد. آن گونه که صورت های مالی 7 ماهه این خودروساز نشان می دهد، تمرکز عمده سایپا در این مدت بر تولید خانواده ایکس 200 (تیبا، کوییک، ساینا) بوده است و پس از آن، وانت 151 و شاهین در رده های بعدی قرار دارند.
با این حال پارس خودرو افت محسوس و 9 درصدی تولید را در 7 ماهه امسال تجربه کرده و تولید این مجموعه از 65 هزار و 170 دستگاه به 59 هزار و 500 دستگاه افت کرده است. این خودروساز که در سال های نه چندان دور، محصولات محبوبی نظیر رنو ساندرو، پارس تندر را تولید می کرد، هم اینک عمده انرژی خود را در تولید گروه کیو 200 (کوییک)، ساینا اس و سهند گذاشته است.
رشد منفی 12 تا منفی یک درصدی فروش 3خودروساز
از منظر فروش، آمار عملکرد خودروسازان نشان می دهد که پارس خودرو در این بخش نیز رکورددار است و فروش این مجموعه با افت 12 درصدی به 570 هزار دستگاه رسیده است. خودروهای گروه کوییک و ساینا اس این شرکت، تولیداتی از این شرکت بوده اند که بیشتر از دیگر تولیدات این مجموعه در 7 ماهه امسال به بازار راه پیدا کرده اند.
اما سایپا بهرغم وضعیت بهتر تولید نسبت به ایران خودرو در 7 ماهه امسال، در مرحله فروش از آن عقب افتاده است. جزئیات صورت های مالی 7 ماهه این شرکت نشان می دهد که در این مدت بیش از 189 هزار و 900 دستگاه خودرو از این مجموعه به بازار رسیده، در حالی که سال گذشته در همین بازه زمانی، این شرکت حدود 197 هزار دستگاه خودرو به بازار عرضه کرده بود.
درنهایت و در خصوص ایران خودرو باید گفت که این شرکت با کمترین افت فروش در 7 ماهه امسال نسبت به سال گذشته (در مقایسه با دو خودروساز دیگر) روبهرو بوده و عرضه این شرکت به بازار افتی در حدود یک درصد داشته است.
سرگردانی صنعت خودرو در ایران
هماکنون نوعی سرگردانی در صنعت خودروی کشور دیده می شود. موضوع قیمت گذاری، ضعف حاکمیت شرکتی، دخالت های دولت، به دوش کشیدن زیان انباشته تا 250 هزار میلیارد تومانی و... مواردی است که موجب شده تا این صنعت فی نفسه جذاب برای سرمایه گذاری و رشد، نتواند به جایگاه خود در طی سالیان گذشته برسد.
مرکز پژوهش های مجلس در این زمینه و در گزارش شماره 20021 که شهریور امسال منتشر شده، بهطور مفصل به آسیب شناسی این صنعت و بهخصوص لزوم بازطراحی نظام تنظیمگری خودرو پرداخته است. این گزارش با اشاره به ساختار سهامداری شرکت های ایران خودرو و سایپا، این موضوع را به عنوان یکی از مسائل مهم این صنعت بیان کرده و آورده است: ساختار سهام داری ایران خودرو و سایپا به شکلی است که به رغم واگذاری عمده سهام دولت، عملاً مدیریت بنگاه بهطور کامل در اختیار دولت قرار دارد. در نتیجه دولت یا هر نهادی که از امکان چانه زنی با دولت و یا بخش های مرتبط با صنعت خودرو بهره مند است، موفق به اعمال نظر و دخالت بی واسطه و بدون درنگ در این شرکت ها خواهد شد. این مسئله موجب شده که اولاً شرکت های خودروسازی و مدیران آن کاملاً بر اساس منافع اجزای مختلف دولت و حاکمیت اقدام به تصمیم گیری کنند و الزاماً منابع شرکت را تامین نکنند، ثانیاً با تغییر کلی و جزئی در دولت ها و حتی تغییر در سایر نهادها صنعت خودرو دستخوش تحولات فراوان شود. از این رو به صورت ساختاری امکان سرمایه گذاری بلندمدت به ویژه در حوزه های فناورانه که به دلیل بازدهی دیرهنگام و طولانی مدت نیازمند امنیت سرمایه گذاری بالایی است، در این صنعت از بین رفته و بنگاه ها را درگیر روزمرگی فراوان کرده است. ثالثاً از آن جا که دولت در ظاهر سهام خود را واگذار کرده، عملاً مسئولیت پذیری کمتری نسبت به زمانی که به صورت رسمی سهامدار خودروسازان بوده است، از خود نشان می دهد.
با این اوصاف، باید گفت استقرار کامل نظام حاکمیت شرکتی یکی از الزامات مدیریت صنعت خودرو است. در این زمینه، واگذاری صحیح و اصولی خودروسازان به بخش خصوصی به گونه ای که دولت در جایگاه صحیح تنظیمگری قرار گیرد، از تبدیل انحصار دولتی به انحصار خصوصی جلوگیری شود، واگذاری، به بخش خصوصی دارای اهلیت و برنامه رشد صنعت انجام شود و همچنین از دخالت های مضر دولت در این بخش جلوگیری شود، می تواند این صنعت را از بن بست کنونی نجات دهد.