علامه اقبال لاهوری؛ منادی وحدت با ادب فارسی
محمد بهبودی نیا
همایش بزرگداشت اقبال لاهوری شاعر نامدار ادب فارسی، با حضور سرکنسول های عراق، ترکیه، پاکستان و تعداد زیادی از استادان و دانشجویان در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.در ابتدای این مراسم، مهدی کرمانی، معاون فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی دانشگاه فردوسی گفت: شعر فارسی با وجود تمام مرز بندی‌ها همچنان حلقه اتحاد فارسی زبانان است که در طول عمرپر مایه خود چهره‌های برجسته ادبی را به خود دیده که یکی از این چهره ها اقبال لاهوری است. او چهره‌ای است که هر فارسی گویی را می‌توان مفتخر به همزبانی با او دانست.نماد وحدت در شعر فارسی
پس از سخنرانی دکتر مهدی کرمانی، محمد شهریار، سرکنسول پاکستان به جایگاه دعوت شد. شهریار با اشاره به این که اقبال در حقیقت پلی میان کشورها و مرزها به شمار می‌آید گفت: امروز شعرهای او در زمینه عدالت اجتماعی زبانزد شاعران جهان است. او شاعری و فیلسوف بزرگی است که در پاکستان چشم به جهان گشود و برای تحصیل از لاهور تا کمبریج و مونیخ رفت. شاعری که زبان فارسی را حلقه وصل محکمی میان کشورهای فارسی زبان می‌دانست. او در گستره بی کران شعر خود به مضامین اجتماعی، اخلاقی، فلسفی و... می‌پردازد و همواره در سرودن شعر نگاهی به سوی شاعرانی از جمله حافظ، فردوسی و مولوی دارد.
وی افزود: یکی از انقلابی‌ترین مفاهیم اقبال «نظریه خودی» است که تا امروز مقالات فراوانی درباره این موضوع نوشته شده است.
دانشگاه فردوسی، پیشتاز در اقبال پژوهی
دکتر محمد جعفر یاحقی، رئیس این همایش به عنوان سومین سخنران این مراسم، سابقه اقبال پژوهی در دانشگاه فردوسی را همزمان با تأسیس دانشکده ادبیات پیش از انقلاب عنوان کرد و گفت: ما اقبال را در زمره شاعران تاریخ ادبیات فارسی می‌دانیم زیرا بیشترین شعرهایش را به زبان فارسی گفته و بیشترین تأثیر را از مولوی گرفته است. او مطالعات زیادی در فلسفه غرب داشته ولی تأمل او بیشتربر مولانا بوده است.
اندیشه اسلام وطنی اقبال
وی گفت: اندیشه اقبال اندیشه اسلام وطنی است و وحدت اسلامی نقطه عطف این تفکر اقبال است. این شاعر، منادی خوبی برای اسلام واستقلال پاکستان شد. امروز میان ایران و پاکستان شاهد ارتباط‌های خوبی در زمینه فعالیت‌های ادبی هستیم و ما از مسئولان پاکستان می‌خواهیم که این ارتباط را همچنان حفظ کنند.
دکتر یاحقی تصریح کرد: به پیشنهاد ما در پاکستان کرسی فردوسی شناسی راه‌اندازی شد. ما نیز باید کوشش کنیم کرسی اقبال شناسی را در ایران راه اندازی کنیم زیرا این شاعر جایگاه والایی دارد که بزرگان ادبیات و پژوهشگران ایرانی و پاکستانی به این نکته تاکید دارند.
شگردهای اقبال در ترکیب سنت و مدرنیته
پس از سخنرانی استاد یاحقی، دکتر مهدی زرقانی دبیر همایش اقبال به ارائه مقاله‌ای پژوهشی درباره شعر و اندیشه اقبال لاهوری پرداخت و مطالبی را درباره «معراج‌نامه» این شاعر مطرح کرد و گفت:رویای سفر به آسمان از دیرباز در ذهن انسان وجود داشته و اقبال نیز از این موضوع غافل نبوده است. در معراج نامه او با تخیلی قوی و با تکیه بر تجربه‌ای شهودی یا تخیلی به موضوع معراج انسان عصر مدرن به آسمان اشاره می کند و او از معدود شاعرانی است که ژانر سنتی را به عصر مدرن آورده است.
وی افزود: او با تغییری جالب توجه و با مهارتی مثال زدنی مسائل قرن بیستم و شخصیت‌های عصر جدید مانند سید جمال الدین اسد آبادی و... را وارد معراج نامه کرده است و در این مجموعه که بر اساس خیال سروده شده از ملاقات با این شخصیت‌ها در سفر به آسمان سخن به میان آورد. دغدغه اصلی اقبال، رسیدن به خودآگاهی شرق است. او خودآگاهی شرقی را در خلال به معراج نامه وسفر به آسمان مطرح می‌کند. سومین شگرد او نیز نگاه مدرن در موضوعات عرفانی است. او بیشتر در این شگرد انسان را برجسته می‌کند.
تأثیر اقبال بر شاعران ایرانی
دکتر محمد رضا نصیری، مدیر گروه شبه قاره مطالعات آسیای صغیر فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی نیز در این مراسم به بررسی تاریخی، اجتماعی و ادبی اقبال لاهوری پرداخت و سپس رئیس اتاق اقبال پژوهی، دانشگاه بهاولپور پاکستان به سخنرانی پرداختند.
دکتر حکیمه دسترنجی که از اقبال پژوهان شناخته شده است، پس از قرار گرفتن در جایگاه سخنرانان به موضوعی که تا امروز تا حدودی مورد غفلت قرار گرفته یعنی تأثیر گذاری اقبال لاهوری بر شاعران معاصر ایران سخن به میان آورد و گفت: «او اندیشه محوری «خودی»، آرمان‌های اجتماعی، بازگشت به خویشتن و نقد تمدن غربی را به گونه‌ای هنرمندانه در شعر خود گنجانده است. بسیاری از پژوهشگران معتقدند شعر اجتماعی، فلسفی ایران معاصر تا حدودی تحت تأثیر اقبال بوده است. مفاهیمی مانند حفظ ریشه‌ها، ظلم ستیزی و دوری از غرب گرایی با رواج اندیشه اقبال در ایران رواج پیدا می‌کند.
وی افزود: پس از رواج اندیشه‌های این شاعر در ایران بود که جلال آل احمد با تألیف کتاب «غربزدگی» لزوم ستیزه با غرب را در ایران مطرح کرد. همچنین رد پای اقبال در این مورد در آثار صمد بهرنگی، محمود دولت آبادی، حتی قیصر امین پور، سید حسن حسینی، شاملو و مشیری می‌توان دید. جایگاه اقبال نزد ایرانیان تا حدی است که بسیاری از شاعران در رثای او شعرهایی نیز سروده شده است.
شکوه شعر اقبال مقابل فتنه گری انگلیس
پس از به پایان رسیدن سخنرانی حکیمه دسترنجی، دکتر کریم نجفی برزگر، دبیر کل شبکه دانشگاه‌های مجازی جهان اسلام نیز درباره اشعار وحدت بخش اقبال لاهوری سخ گفت و پس از بیان دوره تاریخی توطئه‌های استعمارگرایانه اگلستان گفت: در اوایل قرن 19 و 20 میلادی کشورهای مختلف در حال تغییر و تحولاتی بود و در آن دوره انگلیسی‌ها به فکر تجزیه کشورهای اسلامی و ایجاد تفرقه میان مسلمانان بودند. در این دوره علمای بزرگی در کشورهای مختلف به مقابله با تفرقه ایستادند و اقبال نیز همواره با شعر خود دوشادوش این علمای بزرگ بر ای ایجاد وحدت میان مسلمانان تاکید داشت.
در بخش دوم این همایش، استادان محمد حسین ساکت(اقبال پژوه)، پدرام علی میرزایی(اقبال پژوه)، محمد تقوی( استاد دانشگاه فردوسی)، دکتر مریم خلیلی جهانتیغ(استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان) به ارائه مقالات پژوهشی درباره اقبال لاهوری پرداختند.
خبر مرتبط
شاهراه ارتباط فرهنگی ایران و پاکستان
روز گذشته سرکنسول پاکستان در حاشیه مراسم بزرگداشت اقبال لاهوری گفت: این مراسم، دومین همایش اقبال است که به میزبانی دانشگاه فردوسی مشهد با همکاری کنسولگری پاکستان برگزار می‌شود.
وی افزود: اقبال را می‌توان پل ارتباطی میان دو کشور ایران و پاکستان دانست. او درواقع از طریق دیدگاه‌ها، نظریات و اندیشه‌هایش در حوزه معنویت و همچنین آگاهی بخشی اجتماعی توانسته دو کشور ایران و پاکستان را به همدیگر نزدیک‌تر کند.
محمد شهریار خاطرنشان کرد: امروز روابط ایران و پاکستان روابط خوبی است. همان گونه که ما در مشهد، خیابانی به نام اقبال لاهوری داریم در شهرهای مختلف پاکستان خیابان‌هایی به اسم شخصیت‌های ایرانی مثل خیابان فردوسی، نام‌گذاری شده است.
سرکنسول پاکستان گفت: برای دانشگاه‌های ما ترویج زبان فارسی اهمیت زیادی دارد و به همین دلیل این زبان تا مقطع دکترا در کشور ما تدریس می‌شود. در برخی دانشگاه‌ها نیز کرسی فردوسی پژوهی دایر شده است؛ اما پس از گذشت سال‌ها هنوز در دانشگاه فردوسی کرسی علامه اقبال نداریم. تنها یک تالار در دانشگاه فردوسی به نام تالار علامه اقبال راه‌اندازی شده است. کنسولگری پاکستان در مشهد تعدادی کتاب به این دانشگاه اهدا کرده تا دانشجویان بتوانند در تالار اقبال از این کتاب‌ها استفاده کنند.
شهریار بیان کرد: امیدواریم دپارتمان زبان اردو در دانشگاه فردوسی مشهد راه‌اندازی شود، ان شاءا... که در آینده نزدیک این دپارتمان فعال شود و به آموزش زبان اردو بپردازیم.