فراموشی تئاتر کودک در عصر تبلت ها
محمد بهبودی نیا
جشنواره کودک برگزار می‌کنند تا به بزرگ‌ترها جایزه بدهند؛ نویسنده، عوامل گروه، کارگردان، بازیگر و داوران همه بزرگ‌سال هستند. این جشنواره‌ها (که در قُرُق بزرگسالان است و فقط نام تئاتر کودک را یدک می‌کشد) سال‌هاست با همان رویکردهای گذشته برگزار می‌شود.»این تنها یکی از چالش‌های پیش روی تئاتر کودک است که همزمان با خواندن خبر مربوط به اختتامیه بیست و نهمین جشنواره بین‌المللی تئاترکودک و نوجوان همدان به ذهنم خطور کرد.گذشته از این، در روزگاری که تبلت و موبایل از دست کودکان جدا نمی‌شود، آیا واقعاً می‌توان به آینده تئاتر به‌عنوان یک سرگرمی جذاب برای کودکان امیدوار بود؟این موارد و بسیاری دیگر، تنها گوشه‌ای از چالش‌هایی است که سال‌هاست گریبان تئاتر کودک و نوجوان کشورمان را گرفته و رها نمی‌کند. در ادامه، برخی دیگر از چالش‌ها را با هم مرور می‌کنیم.
لزوم به‌روزرسانی تئاتر در عصر دیجیتال
ابتدا باید به این نکته مهم اشاره‌کنیم که برای ایجاد جذابیت در هر هنری در عصر دیجیتال باید آن را به‌روزرسانی کرد. سؤال این‌جاست که تئاتر کودک ما در زمینه‌های نمایشنامه‌نویسی، تکنیک‌ها و بهره‌گیری از تجهیزات روز چقدر موفق بوده است؟ناگفته پیداست که جای خالی تصویرهای فانتزی به شکل ترکیب پویانمایی - تئاتر و... و همچنین خلاقیت‌های مبتنی بر بهره‌گیری از فنّاوری در تئاتر کودک ما به‌وضوح احساس می‌شود. از طرفی لزوم به‌روزرسانی نمایشنامه‌ها با توجه به تغییرات این عصر نیز موضوعی نخ‌نماست که بارها به آن اشاره‌شده است.
نوین‌سازی رویکرد جشنواره‌ها
همزمان با نوشتن این یادداشت به یاد صحبت‌های یکی از اهالی تئاتر افتادم که می‌گفت:
برگزاری جشنواره‌های تخصصی تئاتر کودک با رویکردی نوین می‌تواند به رشد این هنر کمک کند.
جای خالی سالن استاندارد تئاتر کودک
همه می دانیم که تعداد زیادی از سالن‌های تئاتر کشورمان برای اجرای تئاتر بزرگسالان طراحی‌شده و برای کودکان مناسب نیستند. صندلی‌های نامناسب، دید ناکافی به صحنه، مشکلات مربوط به نور، صدا و تهویه ازجمله مسائلی هستند که هرکدام می‌تواند تجربه‌ای ناخوشایند از تئاتر را برای کودکان به وجود آورد. با حل این مشکلات می‌توان تجربه حضور در فضای تئاتر را برای کودکان لذت‌بخش‌تر کند.
اتاق بازی در کنار سالن‌های تئاتر
در راستای استانداردسازی سالن‌های تئاتر برای کودکان، ایجاد فضاهای جانبی مناسب مانند اتاق بازی یا فضای استراحت برای کودکان در نزدیکی سالن‌های تئاتر یکی از موضوعات ضروری است. منطقی نیست از تماشاگر کودک صبر و حوصله و رعایت سکوت یک بزرگ سال را داشته باشیم.
جای خالی پژوهش میان‌رشته‌ای
کمبود نمایشنامه‌های خلاقانه برای کودکان از دیگر مشکلات فضای امروز تئاتر کودک و همچنین جشنواره‌های این رده سنی است. واقعیت این است که بنا به اعلام کارشناسان این حوزه، بسیاری از نمایشنامه‌های موجود، فاقد عمق لازم برای تأثیرگذاری بر مخاطب کودک هستند. کم‌توجهی و حتی بی‌توجهی به روان‌شناسی کودک، یکی از مهم‌ترین دلایل این چالش اساسی است. غفلت از درک صحیح دنیای کودکان، نیازهای روحی و ذهنی آن‌ها و منطبق نبودن محتوا با واقعیت‌های زندگی کودکان امروز، از دیگر نقاط ضعف نمایشنامه‌های کودک و جشنواره‌های تئاتر کودک به شمار می‌آید.
گریم؛ هنر فراموش‌شده تئاتر کودک
چالش دیگری که در حوزه تئاتر کودک، به‌ویژه در جشنواره‌ها به چشم می‌خورد، مشکلات مربوط به گریم بازیگران کودک است. متأسفانه، در بسیاری از موارد، گریم بازیگران با رده سنی و ویژگی‌های فیزیکی آن‌ها تناسب ندارد. استفاده از مواد نامناسب و غیراستاندارد در گریم کودکان نیز مشکلی جدی است که می‌تواند سلامت پوست حساس بازیگران کودک را به خطر بیندازد. این مسئله ناشی از کمبود متخصصان گریم آشنا با نیازهای خاص کودکان است. بهره‌گیری از گریمورهای حرفه‌ای برای بهبود وضعیت گریم و مسائلی مانند روان‌شناسی رنگ‌ها و تأثیر آن بر کودکان کمک فراوانی می‌کند.
جیب خالی تئاتر کودک
کمبود بودجه و همچنین بی‌رغبتی حامیان مالی از تئاتر کودک نیز یکی دیگر از مهم‌ترین چالش‌هاست. این موضوع آن‌قدر واضح است که نیازی به توضیح بیشتر از همین چند جمله ندارد. این معضل تا امروز باعث شده بسیاری از پروژه‌های باکیفیت به دلیل مشکلات مالی به مرحله اجرا نرسند.
در پایان، باید تأکید کرد که توجه به تئاتر کودک و رفع چالش‌های موجود در این حوزه نوعی سرمایه‌گذاری برای ساختن آینده‌ای بهتر است. با تلاش جمعی و برنامه‌ریزی دقیق، می‌توان امیدوار بود که تئاتر کودک در ایران به جایگاه واقعی خود دست یابد و نقش مؤثرتری در پرورش نسل آینده ایفا کند. این مهم، نه‌تنها وظیفه هنرمندان و دست‌اندرکاران تئاتر، بلکه مسئولیت تمامی افرادی است که دغدغه رشد و تعالی جامعه را دارند.
لزوم به‌روزرسانی تئاتر در عصر دیجیتال
ابتدا باید به این نکته مهم اشاره‌کنیم که برای ایجاد جذابیت در هر هنری در عصر دیجیتال باید آن را به‌روزرسانی کرد. سؤال این‌جاست که تئاتر کودک ما در زمینه‌های نمایشنامه‌نویسی، تکنیک‌ها و بهره‌گیری از تجهیزات روز چقدر موفق بوده است؟ناگفته پیداست که جای خالی تصویرهای فانتزی به شکل ترکیب پویانمایی - تئاتر و... و همچنین خلاقیت‌های مبتنی بر بهره‌گیری از فنّاوری در تئاتر کودک ما به‌وضوح احساس می‌شود. از طرفی لزوم به‌روزرسانی نمایشنامه‌ها با توجه به تغییرات این عصر نیز موضوعی نخ‌نماست که بارها به آن اشاره‌شده است.
نوین‌سازی رویکرد جشنواره‌ها
همزمان با نوشتن این یادداشت به یاد صحبت‌های یکی از اهالی تئاتر افتادم که می‌گفت:
برگزاری جشنواره‌های تخصصی تئاتر کودک با رویکردی نوین می‌تواند به رشد این هنر کمک کند.
جای خالی سالن استاندارد تئاتر کودک
همه می دانیم که تعداد زیادی از سالن‌های تئاتر کشورمان برای اجرای تئاتر بزرگسالان طراحی‌شده و برای کودکان مناسب نیستند. صندلی‌های نامناسب، دید ناکافی به صحنه، مشکلات مربوط به نور، صدا و تهویه ازجمله مسائلی هستند که هرکدام می‌تواند تجربه‌ای ناخوشایند از تئاتر را برای کودکان به وجود آورد. با حل این مشکلات می‌توان تجربه حضور در فضای تئاتر را برای کودکان لذت‌بخش‌تر کند.
اتاق بازی در کنار سالن‌های تئاتر
در راستای استانداردسازی سالن‌های تئاتر برای کودکان، ایجاد فضاهای جانبی مناسب مانند اتاق بازی یا فضای استراحت برای کودکان در نزدیکی سالن‌های تئاتر یکی از موضوعات ضروری است. منطقی نیست از تماشاگر کودک صبر و حوصله و رعایت سکوت یک بزرگ سال را داشته باشیم.
جای خالی پژوهش میان‌رشته‌ای
کمبود نمایشنامه‌های خلاقانه برای کودکان از دیگر مشکلات فضای امروز تئاتر کودک و همچنین جشنواره‌های این رده سنی است. واقعیت این است که بنا به اعلام کارشناسان این حوزه، بسیاری از نمایشنامه‌های موجود، فاقد عمق لازم برای تأثیرگذاری بر مخاطب کودک هستند. کم‌توجهی و حتی بی‌توجهی به روان‌شناسی کودک، یکی از مهم‌ترین دلایل این چالش اساسی است. غفلت از درک صحیح دنیای کودکان، نیازهای روحی و ذهنی آن‌ها و منطبق نبودن محتوا با واقعیت‌های زندگی کودکان امروز، از دیگر نقاط ضعف نمایشنامه‌های کودک و جشنواره‌های تئاتر کودک به شمار می‌آید.
گریم؛ هنر فراموش‌شده تئاتر کودک
چالش دیگری که در حوزه تئاتر کودک، به‌ویژه در جشنواره‌ها به چشم می‌خورد، مشکلات مربوط به گریم بازیگران کودک است. متأسفانه، در بسیاری از موارد، گریم بازیگران با رده سنی و ویژگی‌های فیزیکی آن‌ها تناسب ندارد. استفاده از مواد نامناسب و غیراستاندارد در گریم کودکان نیز مشکلی جدی است که می‌تواند سلامت پوست حساس بازیگران کودک را به خطر بیندازد. این مسئله ناشی از کمبود متخصصان گریم آشنا با نیازهای خاص کودکان است. بهره‌گیری از گریمورهای حرفه‌ای برای بهبود وضعیت گریم و مسائلی مانند روان‌شناسی رنگ‌ها و تأثیر آن بر کودکان کمک فراوانی می‌کند.
جیب خالی تئاتر کودک
کمبود بودجه و همچنین بی‌رغبتی حامیان مالی از تئاتر کودک نیز یکی دیگر از مهم‌ترین چالش‌هاست. این موضوع آن‌قدر واضح است که نیازی به توضیح بیشتر از همین چند جمله ندارد. این معضل تا امروز باعث شده بسیاری از پروژه‌های باکیفیت به دلیل مشکلات مالی به مرحله اجرا نرسند.
در پایان، باید تأکید کرد که توجه به تئاتر کودک و رفع چالش‌های موجود در این حوزه نوعی سرمایه‌گذاری برای ساختن آینده‌ای بهتر است. با تلاش جمعی و برنامه‌ریزی دقیق، می‌توان امیدوار بود که تئاتر کودک در ایران به جایگاه واقعی خود دست یابد و نقش مؤثرتری در پرورش نسل آینده ایفا کند. این مهم، نه‌تنها وظیفه هنرمندان و دست‌اندرکاران تئاتر، بلکه مسئولیت تمامی افرادی است که دغدغه رشد و تعالی جامعه را دارند.