تاوان 12 میلیارد دلاری هوای آلوده
صادق غفوریان
سالانه حدود 30 هزار نفر در کشور به دلیل بیماری های مرتبط با آلودگی هوا جان خود را از دست می دهند. افزون بر این آمار، وزارت بهداشت به تازگی از میزان خسارت اقتصادی آلودگی هوا هم پرده برداشته است. عباس شاهسونی رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفته است: «یکی از اقدامات وزارت بهداشت برآورد هزینه‌های اقتصادی مرگ‌های منتسب به آلودگی هواست. این هزینه در ایران سالانه ۱۲ میلیارد دلار است. طبق استانداردهای جهانی تقریبا ۱۰ درصد این هزینه، یعنی چیزی معادل ۱.۲ میلیارد دلار هر سال و به طور مستقیم به نظام سلامت کشور تحمیل می‌شود. این هزینه شامل درمان بیماران و خدماتی می‌شود که سیستم بهداشت و درمان به افرادی که به واسطه آلودگی هوا به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند، ارائه می‌کند.»
آلودگی هوا ،دومین عامل مرگ و میر
آلودگی هوا هر سال بیش از ۸ میلیون مرگ زودرس را در دنیا رقم می‌زند و در دنیا به عنوان دومین عامل مرگ زودرس شناخته می‌شود. مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا به عنوان دومین عامل مرگ پس از فشار خون شناخته شده‌اند. یکی از دلایل فشار خون هم مواجهه با آلودگی هواست. آلودگی هوا به عنوان بزرگترین معضل محیط زیستی و خطرناکترین عامل محیط زیستی برای سلامت انسان است.
در ایران طبق قانون «هوای پاک» یکی از وظایف وزارت بهداشت، محاسبه مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا و خسارات اقتصادی ناشی از آن است. این وزارتخانه از سال ۱۳۹۶ این کار را شروع کرده است. آخرین آماری که وزارت بهداشت منتشر کرده، مربوط به سال ۱۴۰۲ است. در بررسی که در ۵۷ شهر با جمعیتی نزدیک به ۴۸ میلیون نفر انجام شده است، ۳۰ هزار و ۶۹۰ نفر از هموطنانمان بر اثر بیماری های منتسب به آلودگی هوا در این شهرها جان خود را از دست داده‌اند.
از تولدهای زودرس تا کاهش ضریب هوشی
اما همه ماجرای آلودگی هوا به این نقطه ختم نمی شود؛ انبوهی دیگر از صدمات آلودگی هوا همواره گریبانگیر شهرهایی است که هوایشان چه از دود خودروها، یا ریزگردها و یا از سوخت های فسیلی سیاه و آلوده است. وزارت بهداشت می گوید: آلودگی هوا در همه مراحل زندگی انسان اثر منفی می‌گذارد؛ از دوران جنینی تا سالمندی. در مورد ایجاد سرطان و به ویژه سرطان خون در کودکان نیز نقش آلودگی هوا اثبات شده است. تولد نوزادان زودرس، تولد کودکان با وزن کم، مرگ‌های زودرس، عفونت‌های تنفسی و کاهش ضریب هوشی از عوارض مواجهه کودکان، نوزادان و مادران باردار با هوای آلوده است.
قانون هست اما...در همین حال که این حجم از خسارات انسانی و اقتصادی از ناحیه هوای آلوده متوجه کشور است، اما قانون چه جایگاهی در کنترل این شرایط دارد؟
در پاسخ باید به وخامت حال قانون هوای پاک در جریان «اجرا» اشاره کرد. قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶ با ۳۴ ماده، ۲۹ تبصره و آیین‌نامه شامل مجموعه راهکارهای کاهش و کنترل آلودگی هوا به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. ۲۳ دستگاه از جمله وزارتخانه‌های صمت، نفت، نیرو، کشور، سازمان‌های ملی استاندارد، برنامه و بودجه، سازمان حفاظت محیط زیست و شهرداری‌ها در راستای اجرای این قانون باید نقش خود را ایفا کنند، اما با گذشت بیش از هفت سال از تصویب این قانون، همچنان کلانشهرهای کشور به ویژه در فصل پاییز و زمستان به دلیل وارونگی هوا با مشکلات جدی در زمینه آلودگی هوا مواجه هستند.
اندک تعداد روزهای پاک تهران و مشهد
وضعیت اسفناک در اجرای قانون هوای پاک، شرایط کلانشهرها را در شرایط بحرانی قرار داده است. خروجی آمارهای شرکت کیفیت کنترل هوای تهران نشان می‌دهد که فقط پنج روز هوای پاک در شش ماهه نخست امسال به ثبت رسیده که بر این اساس بهطور متوسط در هر دوره ۳۷ روزه فقط یک روز پایتخت‌نشینان در هوای پاک نفس کشیدند.
در کلانشهر مشهد نیز طبق اعلام مرکز پایش آلاینده‌های زیست محیطی این شهر، در شش ماه نخست امسال فقط 15 روز هوای پاک و 18 روز در وضعیت هشدار گزارش شد.
از خودروهای فرسوده تا مازوت
بنابر بررسی های رسمی حدود 80 درصد علت آلودگی کلانشهرها، منابع متحرک یعنی خودروها و موتور سیکلت های فرسوده هستند. ضمن این که به کار بردن مازوت یا نفت کوره به دلیل ارزان بودن در نیروگاه‌ها و تبخیر بنزین در جایگاه‌های سوخت خودروهای بنزینی از دیگر عوامل آلودگی هوا به شمار می آید.
قانون بی پول در جزیره ناهماهنگی ها
به اعتقاد کارشناسان دلیل اجرایی نشدن قانون هوای پاک، ناهماهنگی بین دستگاه‌های مجری و عملکرد جزیره‌ای آنها و البته عدم اختصاص اعتبارات لازم درجهت اجرای این قانون است.
رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت در پاسخ به این پرسش که آیا دولت بودجه لازم را برای مقابله با آلودگی هوا درنظر گرفته است؟ توضیح می‌دهد که بودجه کشور ردیف مجزایی برای هوای پاک ندارد و سال گذشته اعتباری از سمت دستگاه‌ها برای قانون هوای پاک دیده نشد و اگر بتوان بودجه و اعتبار مشخصی را به این بخش اختصاص داد، کسری بودجه دستگاه‌ها برای اجرای قانون جبران خواهد شد.