بسته پیشنهادی «خراسان» برای خواندن کتاب‌های فاخر
گلگشت میان بزرگان فرهنگ و ادب ایران
محمد بهبودی نیا
به مناسبت هفته کتاب، دکتر مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور کشورمان، روز جمعه گذشته با حضور در منزل استاد محمدعلی موحد، شاعر، نویسنده، عرفان پژوه و از اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی با وی دیدار و گفت وگو کرد. حرکتی که تا امروز شاید کمتر ازسوی شخصیت‌های سیاسی شاهد بوده‌ایم اما می‌توان این حرکت را به فال نیک گرفت و امیدواریم به نفع فرهنگ و ادبیات این سرزمین ادامه یابد. در ادامه قصد داریم به معرفی چند تن از مفاخرحوزه فرهنگ و ادبیات بپردازیم که باید به‌منظور گرامیداشت مقام آن‌ها (مانند استاد موحد) در دستور کار دیدارهای رئیس‌جمهور کشورمان قرار گیرند.اما پیش از پرداختن به آثار و تالیفات این چهره‌های فرهنگی ادبی، به شرح زندگی و آثار استاد موحد می‌پردازیم تا با شخصیت این پژوهشگر برجسته بیشتر آشنا شویم.
راوی فاضل تاریخ معاصر و ادبیات عرفانیاستاد محمدعلی موحد
محمدعلی موحد (زاده ۲ خرداد ۱۳۰۲)، شاعر، ادیب، عرفان پژوه، تاریخ‌نگار، حقوق‌دان و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، او شخصیتی برجسته و چندوجهی در عرصه‌های علمی و فرهنگی ایران است. محمدعلی موحد در سال ۱۳۲۹ به استخدام شرکت نفت آبادان درآمد. پس از مدتی در دانشگاه‌های کمبریج و لندن تحصیل کرد و با ایران‌شناسانی چون آرتور آربری و ولادیمیر مینورسکی ارتباط داشت. ترجمه روان و شیوای «سفرنامه ابن بطوطه» در سال ۱۳۳۶، نام موحد را بر سر زبان‌ها انداخت. او در زمینه عرفان‌پژوهی نیز صاحب‌نظر است و مدفون بودن شمس تبریزی در خوی را با استناد به شواهد تاریخی معتبر می‌داند. آثار موحد در حوزه تاریخ نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و تأثیر زبان‌شناس و ادیب بودن او را حتی در نوشته‌های تاریخی او می‌توان یافت. از جمله آثار این شخصیت کم نظیر می توان به «خواب آشفته نفت»،ترجمه مشترک«فصوص الحکم»،«هیاهو بر سر هیچ»و...اشاره کرد.
پهلوان عرصه شاهنامه پژوهیدکتر جلال خالقی مطلق
بیش از 50 سال از عمرش را صرف پژوهش و تصحیح شاهنامه فردوسی کرده است. محال است که نام شاهنامه فردوسی به میان بیاید و در کنار آن نامی از جلال خالقی مطلق (زاده ۲۰ شهریور ۱۳۱۶) نباشد. خالقی مطلق که عضو هیئت‌امنای بنیاد فردوسی و قائم مقام آن است سال‌ها در دانشگاه هامبورگ تدریس کرده است. هرچند خالقی مطلق معتقد است که نباید نقش فردوسی در تثبیت زبان فارسی را اغراق‌آمیز جلوه داد، اما بی‌شک شاهنامه و فردوسی در این امر نقش بسزایی داشته‌اند. علاوه بر تحقیقات و تدریس، وی عضویت هیئت گزینش کتاب و جایزه بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار را نیز در کارنامه خود دارد.
شخصیت چند بُعدی علم و فرهنگدکتر مهدی محقق
اگر بخواهیم به فعالیت‌های استاد مهدی محقق آن‌هم به‌صورت مختصر بپردازیم ساعت‌ها و روزها باید گفت و گفت و درنهایت بازهم حرف‌های زیادی ناگفته باقی می‌ماند. مهدی محقق (زاده ۱۰ بهمن ۱۳۰۸، مشهد)، نویسنده، ادیب، فقیه، مجتهد، فیلسوف، نسخه پژوه، پژوهشگر تاریخ پزشکی اسلامی و استاد دانشگاه تهران، شخصیتی چند بعدی و تأثیرگذار در عرصه‌های علمی و فرهنگی ایران است. او تحصیلات حوزوی خود را تا مرحله اجتهاد در حوزه‌های علمیه مشهد و تهران گذراند و از آیت‌ا... کاشف‌الغطاء و آیت‌ا... خوانساری اجازه اجتهاد دریافت کرد.
محقق در سال ۱۳۲۷ وارد دانشگاه تهران شد و در سال ۱۳۳۷ دکترای الهیات و در سال ۱۳۳۸ دکترای زبان و ادبیات فارسی را از این دانشگاه اخذ کرد.
فعالیت‌های علمی و مدیریتی محقق بسیار گسترده است. او دو سال در دانشگاه لندن تدریس کرد و در سال ۱۳۴۵ به مقام استادی دانشگاه تهران رسید. از ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۷ و همچنین در مقاطع دیگر، در دانشگاه مک گیل کانادا به تدریس پرداخت و در سال ۱۳۴۷ شعبه‌ای از مؤسسه مطالعات اسلامی این دانشگاه را در تهران تأسیس کرد که منجر به انتشار بیش از شصت اثر نفیس درزمینه های مختلف علوم اسلامی شد. او بنیان‌گذار دائره‌المعارف تشیع، رئیس اسبق انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، مدیر مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران ـ دانشگاه مک گیل و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی است
او در نهاد های مختلف بین‌المللی زیادی عضویت داشته که از آن جمله می‌توان به مجمع بین‌المللی تاریخ پزشکی لندن، مجمع بین‌المللی فلسفه در قرون‌وسطی مادرید، فرهنگستان زبان عرب مصر، فرهنگستان علوم اسلامی هند، فرهنگستان زبان عرب دمشق، فرهنگستان مباحث علوم و تمدن اسلامی اردن، مجمع بین‌المللی تاریخ علم و فلسفه عربی و اسلامی، پاریس و... اشاره کرد. از جمله آثار او در حوزه ادبیات می‌توان به شرح دیوان ناصرخسرو، گزیده سیاست نامه خواجه نظام‌الملک توسی، اشترنامه عطار (تصحیح و مقدمه و تعلیقات) و... اشاره کرد.
مرد همه‌فن‌حریف میدان ادب فارسیاستادبهاءالدین خرمشاهی
اگرچه بیش از 70 سال از عمر پربرکتش می‌گذرد اما همچنان با پژوهش‌ها و قلم شیوایش کام خوانندگان را شیرین می‌کند. او را باید مرد همه‌فن‌حریف عرصه ادب بنامیم. بهاءالدین خرمشاهی (زاده ۱۲ فروردین ۱۳۲۴، قزوین)، نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار، طنزپرداز، فرهنگ‌نویس، حافظ‌پژوه، شاعر و استاد دانشگاه برجسته‌ای است که آثار ارزشمندی در حوزه‌های قرآن‌پژوهی، حافظ‌شناسی و تفسیر اشعار حافظ از خود به‌جای گذاشته است. او در جوانی رشته پزشکی را نیمه‌کاره رها کرد و به تحصیل در رشته ادبیات فارسی در دانشگاه تهران پرداخت و فوق‌لیسانس کتابداری گرفت.
فعالیت‌های قرآنی خرمشاهی شامل ترجمه ادبی، روان و امروزی قرآن کریم با پیوست‌هایی شامل گفتار مترجم و مقالاتی در باب قرآن‌پژوهی است.
حافظ‌شناسی یکی از حوزه‌های تخصصی خرمشاهی است و کتاب «حافظ‌نامه» او در این زمینه شهرت بسیاری دارد. ترجمه‌های متعدد او از آثار نویسندگان مشهور غربی نیز نشان از تسلط وی بر زبان و ادبیات خارجی دارد. ازجمله آثار تألیفی و ترجمه‌های او می‌توان به فرهنگ موضوعی قرآن، حافظ‌نامه، ترجمه قرآن کریم و ترجمه آثاری از هنری میلر، میگل د اونامونو و جان برنال اشاره کرد.
صدای رسای زبان فارسیدکتر میر جلال الدین کزازی
در مواجهه اولیه با او، صدای رسا و استفاده از کلمات خوش‌آهنگ فارسی و دوری از به کاربردن کلمات عربی حتی در گفت‌وگوهای عادی‌اش نظر هر مخاطبی را به خود جلب می‌کند. میر جلال‌الدین کزّازی (زاده ۲۸ دی ۱۳۲۷، کرمانشاه)، استاد دانشگاه، شاعر، نویسنده، مترجم، شاهنامه‌پژوه و از چهره‌های ماندگار فرهنگ و ادب ایران است. او عضو هیئت‌امنای بنیاد فردوسی است. او به زبان اسپانیایی، آلمانی و انگلیسی نیز تسلط دارد و تاکنون ده‌ها کتاب و نزدیک به سیصد مقاله به رشته تحریر درآورده و در همایش‌ها و مجامع علمی متعددی در ایران و خارج از کشور سخنرانی کرده است. او از سال ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۶ در اسپانیا به تدریس ایران‌شناسی و زبان فارسی مشغول بود. نخستین مجموعه شعر خود را با عنوان «پیروزی خون بر شمشیر» در سال ۱۳۵۹ منتشر کرد. کزازی در آثار خود به‌ندرت از واژگان عربی استفاده می‌کند.
فعالیت‌های علمی و پژوهشی کزّازی بسیار گسترده است و شامل ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی در 10 جلد (نامه باستان)، ترجمه آثار ادبیات کلاسیک جهان از نویسندگانی مانند هومر، ویرژیل و دانته و همچنین نگارش کتاب‌هایی درزمینه شخصیت‌شناسی بزرگان تاریخ ایران (مانند زرتشت، فردوسی و کوروش) می‌شود.
شاعری زلال، پژوهشگری عمیقدکتر محمد رضا شفیعی کدکنی
شاید بتوان دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی را یکی از شناخته‌ترین استادان ادبیات، میان مردم به شمار آورد. به‌احتمال‌زیاد دلیل این موضوع جنبه شاعری این استاد ادبیات است و شعرهایی که خوانندگان فراوانی از او تا امروز خوانده‌اند.
محمدرضا شفیعی کدکنی (زاده ۱۹ مهر ۱۳۱۸، کدکن)، استاد ممتاز دانشگاه تهران، ادیب، نویسنده، پژوهشگر و شاعر نام‌آشنای ایرانی با تخلص «م. سرشک» است. شفیعی کدکنی تحصیلات مکتبی رسمی را تجربه نکرد و از کودکی نزد پدر و محمدتقی ادیب نیشابوری به فراگیری زبان و ادبیات عرب پرداخت. او در هفت‌سالگی تمام الفیه ابن مالک را حفظ بود و فقه، کلام و اصول را نزد استادانی چون شیخ هاشم قزوینی و سید محمدهادی میلانی فراگرفت و به پیشنهاد علی‌اکبر فیاض، در کنکور دانشگاه فردوسی مشهد شرکت کرد و با کسب رتبه اول، مدرک کارشناسی خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی از این دانشگاه و دکترای خود را از دانشگاه تهران دریافت کرد.
از سال ۱۳۴۸ استاد دانشگاه تهران بوده و ازجمله دوستان نزدیک مهدی اخوان ثالث به شمار می‌رود. برخی از آثار او عبارت‌اند از «در کوچه‌باغ‌های نشابور»، «موسیقی شعر»، «صور خیال در شعر فارسی»، «با چراغ و آینه» و... تصحیح متون کلاسیک فارسی ازجمله اسرارالتوحید، منطق‌الطیر و آثار عطار نیشابوری نیز از فعالیت‌های مهم اوست. علاقه فراوان او به فرهنگ و ادب ایران، عرفان و نقد ادبی در تمامی آثار او مشهود است.
سیاستمدار ادیبدکتر غلامعلی حداد عادل
بیشتر ما دکتر حداد عادل را به‌عنوان یک سیاستمدار می‌شناسیم اما نباید از فعالیت‌های او درزمینه های مختلف فرهنگی و ادبی غافل شد. غلامعلی حداد عادل (زاده ۱۹ اردیبهشت 1324) نویسنده، شاعر، ادیب، استاد فلسفه، مشاور عالی‌مقام معظم رهبری و رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی است و نظارت بر دانشنامه جهان اسلام از دیگر فعالیت‌های اوست.
برخی آثار او درزمینه فرهنگ و ادبیات عبارت‌اند از:احوال دل گداخته، تفسیر آثار پروین اعتصامی، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی. دربخش نخست کتاب«احوال گداخته»، نامه‌های مولانا از حیث صورت و محتوا تجزیه‌وتحلیل شده است؛ در بخش دوم، فواید زبانی و ادبی نامه‌ها (اعم از نکات دستوری و واژگانی و آرایه‌های ادبی و...) تحلیل و بررسی‌شده است؛ و در بخش سوم نیز با تحلیل اجتماعی نامه‌ها فواید آن‌ها در شناخت اوضاع‌واحوال جامعه پیرامون مولانا در قونیه قرن هفتم بازنموده شده است.
یکی از مهم‌ترین خدمات فرهنگی و ادبی دکترحداد عادل را می‌توان فعالیت در بنیاد سعدی و تلاش‌های مداوم او برای پاسداشت زبان فارسی در کشورهای فارسی زبان دانست.
استاد پژوهش‌های بینا رشته‌ای ادبیدکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی
تعداد زیادی از ما او را در برنامه‌های مرتبط با عرفان، ادبیات و فلسفه در قاب تلویزیون دیده‌ایم. غلامحسین ابراهیمی دینانی (زاده ۵ دی ۱۳۱۳، دینان)، فیلسوف و نویسنده برجسته ایرانی، به دلیل پژوهش‌های عمیق و احیای فلسفه اشراق و سهروردی در سال‌های اخیر شهرت فراوانی دارد. ازجمله مقالات او در حوزه ادبیات می‌توان به حکمت نظری و حکمت عملی در آثار سعدی، حکمت عملی در بوستان، مسأله جبر و اختیار در اندیشة مولانا،ذهن سعدی،مهر در دیوان حافظ و کتاب‌های هستی و مستی، حکیم عمر خیام نیشابوری، دُر سخن (هزار نکته قصار فلسفی و عرفانی)، کلمات طاهر، شرح کلمات قصار باباطاهر عریان، و ... اشاره کرد.
یکی از مواردی که در مجموعه آثار دینانی به چشم می‌خورد و از اهمیت بالایی برای حوزه ادبیات برخوردار است نظریه‌پردازی‌های بینا رشته‌ای اوست. او با تبحر خود در علوم عرفانی و فلسفه به ریشه‌شناسی بسیاری از آثار بزرگان ادب فارسی پرداخته است. این پژوهش‌های بینا رشته‌ای از این منظر مهم به شمار می‌آید که باوجود تسلط بسیاری از استادان ادبیات به رشته تخصصی خود اما جای تحلیل های فلسفی، عرفانی، روان‌شناسی، اجتماعی و ... در آثار آن ها خالی است که دکتر ابراهیمی دینانی به این عرصه ها ورودی تام و تمام دارد.