در ایستگاه فضایی بین‌المللی چه خبر است؟
شایان اله‌آبادی-
ایستگاه فضایی بین‌المللی یک آزمایشگاه مداری است که از سال 1998 میزبان بیش از 250 نفر بوده است. ایستگاه فضایی بین‌المللی یا (ISS) یک پروژه ساخت‌وساز چندملیتی است که بزرگترین سازه‌ای است که بشر تا به حال در فضا قرار داده است. ساخت‌وساز اصلی آن بین سال‌های 1998 و 2011 تکمیل شد، اگرچه این ایستگاه به طور مداوم درحال تکامل است و شامل ماموریت‌ها و آزمایش‌های جدید می‌شود. این ساخته اعجاب‌انگیز دانشمندان ، در شب از زمین قابل مشاهده است که به‌عنوان یک نقطه متحرک نورانی ظاهر می‌شود و از نظر روشنایی با سیاره درخشان ناهید رقابت می‌کند. به بهانه سالروز قرارگرفتن این ایستگاه در مدار زمین، در این مطلب به ارائه اطلاعات جالبی در این باره می‌پردازیم.
ایستگاه فضایی در گذر زمان
ایستگاه سالیوت 1 که متعلق به کشور روسیه بود و اولین ایستگاه فضایی است که در سال 1971 وارد مدار شد، در واقع ترکیبی از سامانه های فضاپیمای آلماز و سایوز بود. سیستم آلماز در ابتدا برای اهداف نظامی فضایی طراحی شد، اما برای ایستگاه فضایی غیرنظامی سالیوت تغییر کاربری داد. فضاپیمای سایوز فضانوردان را از زمین به ایستگاه فضایی می‌رساند و آن‌ها را برمی‌گرداند. پس از سایوز 11، شوروی ایستگاه فضایی دیگری به نام سالیوت 2 را پرتاب کرد، اما نتوانست به مدار برسد. روسیه پس از این سالیوت 3 تا 6 را هم پرتاب کرد.
آمار و ارقام شگفت آور ایستگاه فضایی
به گفته آژانس فضایی اروپا، ISS متعلق به یک کشور واحد نیست و یک «برنامه همکاری» بین اروپا، ایالات‌متحده، روسیه، کانادا و ژاپن است. به گفته دفتر بازرس کل آژانس فضایی اروپا، ایستگاه بین‌المللی حدود 3 میلیارد دلار در سال برای عملیات هایش هزینه می‌کند که تقریباً یک سوم بودجه پروازهای فضایی انسان است. ISS با کمک های 15 کشور فعالیت می‌کند. ناسا(ایالات متحده)، Roscosmos (روسیه) و آژانس فضایی اروپا شرکای اصلی ایستگاه فضایی هستند و بیشتر بودجه را تامین می‌کنند. شرکای دیگر آژانس اکتشاف هوافضای ژاپن و آژانس فضایی کانادا هستند. علاوه بر این، فضانوردان کشور‌های دیگر مانند امارات متحده‌عربی گاهی اوقات به ایستگاه فضایی بین‌المللی پرواز می‌کنند. تا ماه می2022، 258 نفر از 20 کشور از ایستگاه فضایی بین‌المللی بازدید کرده‌اند. به گفته ناسا، جرم این ایستگاه نزدیک به 420 هزار کیلوگرم است که می‌تواند میزبان شش فضانورد در یک زمان در فضای قابل سکونت یک خانه شش‌خوابه باشد. ایستگاه فضایی بین‌المللی در ارتفاع متوسط 400 کیلومتر و با سرعت حدود 28 هزار کیلومتر در ساعت به دور زمین می‌چرخد. یعنی در یک روز مسافتی را طی می‌کند که از زمین تا ماه و برگشت از آن طول می‌کشد.
در ایستگاه فضایی چه می‌کنند؟فضانوردان در ایستگاه فضایی بین‌المللی به انجام آزمایش‌های مختلفی می‌پردازند. در این ایستگاه به مطالعه این موضوعات می‌پردازند که چگونه جنبه‌های مختلف محیط فضا مانند تشعشعات فضایی و ریزگرانش بر زیست‌شناسی و مواد غیرزنده تأثیر می‌گذارند. در کنارش فیزیک بنیادی را آزمایش کرده و یک ابزار طیف‌سنج مغناطیسی آلفا، حتی به دنبال شواهدی از ماده تاریک و ضدماده می‌گردد. دولت‌ها و شرکت‌های خصوصی از ایستگاه فضایی بین‌المللی استفاده می‌کنند تا بفهمند تلاش‌های اکتشاف فضایی آینده، به‌ویژه پروژه‌هایی که انسان‌ها را در فضا قرار می‌دهند، با چه چالش‌هایی ممکن است مواجه‌شوند. ماموریت‌های طولانی مدت، مانند پرواز به ماه به عنوان بخشی از برنامه تحقیقاتی این ایستگاه هستند. ایستگاه فضایی مکانی را برای آزمایش سیستم‌ها و توسعه مهارت‌ها در یک محیط امن‌تر ارائه می‌دهد که در آن دریافت کمک از زمین به راحتی امکان پذیر است. در عین حال، پرواز فضایی طولانی مدت با خطرات پزشکی مانند تخریب بینایی، از دست دادن استخوان و آتروفی عضلانی همراه است که ISS به بررسی آن‌ها کمک می‌کند.
چرا باید ایستگاه فضایی بسازیم؟دلایل مختلفی برای ساخت و راه‌اندازی ایستگاه‌های فضایی وجود دارد، از جمله تحقیقات، صنعت، اکتشاف و حتی گردشگری؛ اولین ایستگاه های فضایی برای بررسی اثرات طولانی مدت بی وزنی بر بدن انسان ساخته شد. به هر حال، اگر فضانوردان به مریخ یا سیارات دیگر سفر کنند، باید بدانیم که ریزگرانش طولانی مدت از چند ماه تا سال چقدر بر سلامت آن‌ها تأثیر می‌گذارد. به گروهی از فضانوردان که به ایستگاه فضایی سفر و برای مدت و اهداف مشخصی در آن اقامت می‌کنند، «اردو» گفته می‌شود. هر اردو شامل سه فضانورد است و معمولاً حدود ۶ ماه به طول می‌انجامد. نام‌گذاری اردوها با شماره انجام می‌شود. بسته به توافق و برنامه، برخی از اردوها از فضاپیمای سایوز و برخی از شاتل فضایی برای رفتن به ایستگاه استفاده می‌کنند. در پایان هر اردو، سه فضانورد سوار بر فضاپیمای سایوز به زمین بازمی‌گردند و جای خود را به اردوی بعدی می‌دهند.
نکات جالب زندگی در ایستگاه فضایی
ورزش کن| در فضا تقریباً هیچ نیروی جاذبه ای وجود ندارد و نیازی به ماهیچه‌ها و استخوان‌ها برای حمایت از بدن شما نیست؛ بنابراین اگر ورزش نکنید، عضلات و استخوان‌های شما ضعیف می‌شوند. به همین دلیل، فضانوردان روزانه حدود دو ساعت با استفاده از تجهیزات ورزشی مقاومتی برای تمرینات وزنه‌برداری و تجهیزات ورزشی هوازی مانند تردمیل و ارگومتر ورزش می‌کنند. فضانوردان می‌توانند در حالی که بدنشان با استفاده از تسمه‌های لاستیکی نگه داشته می‌شود روی تردمیل بدوند.
تو خواب شناور نشی| فضانوردان می‌توانند در هر مکانی بخوابند اما گرانش ضعیف به این معنی است که فضانوردان ممکن است به تدریج هنگام خواب شناور شوند. برای جلوگیری از این اتفاق بیشتر فضانوردان در ایستگاه فضایی بین‌المللی با بستن بدن خود در اتاق‌های خواب کوچک یا کیسه‌های خواب می‌خوابند.
سروصدای زیاد| همچنین به دلیل وجود تجهیزات زیاد در ایستگاه فضایی، صدای فن‌‌‌ها و ماشین آلات تهویه مطبوع همیشه وجود دارد. فضانوردانی که با این صداهای محیطی مزاحم مواجه می‌شوند و مشکل خواب دارند، ممکن است از ماسک چشم و گوش گیر استفاده‌کنند.
از حمام خبری نیست| در این ایستگاه اگر می‌خواهید بدن خود را بشویید، باید از یک حوله مرطوب حاوی شستوشوی بدن استفاده کنید. برای شستن موها از شامپویی که بدون آب کار می‌کند استفاده و با یک حوله خشک کنید.
منوی متنوع اما بی‌مزه| منوی غذاهای فضایی در ایستگاه فضایی بین المللی از بیش از 300 آیتم مختلف تشکیل شده است. بیشتر غذاهای فضایی به خوبی نگهداری می‌شوند و معمولا در ظروف پلاستیکی قرار دارد. برخی را می‌توان با اضافه کردن آب سرد یا گرم تهیه کرد و برخی را می‌توان در فر گرم کرد. همچنین مواردی مانند آجیل، نان و میوه‌ها آماده مصرف هستند.
2 فضانورد ناسا که اخیرا در ایستگاه فضایی گیر افتادند«بوچ ویلمور» و «سونیتا ویلیامز» فضانوردان ناسا هستند که ممکن است تا بهمن ماه ۱۴۰۳ در ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) گیر بیفتند؛ زیرا فضاپیمایی که آن‌ها را به این ایستگاه رساند، به زمین بازگشته و با مشکلات فنی متعدد روبه‌رو شده است. این اولین پرواز آزمایشی با خدمه «استارلاینر بویینگ» بود و هنوز مشخص نیست که آیا استفاده مجدد از آن برای بازگشت دو فضانورد به زمین ایمن و بی‌خطر هست یا خیر؟ استارلاینر در تاریخ ۱۶ خرداد ۱۴۰۳ این دو فضانورد را به ایستگاه فضایی برد تا تنها با هشت روز استقرار، آزمایش‌های لازم را انجام دهند. اما پرتاب بازگشت به دلیل مشکلات کوچک متعدد در فضاپیما به تعویق افتاد. نشت گاز هلیوم در روز بلند شدن سفینه برای بازگرداندن فضانوردان به زمین یکی از این مشکلات بود. بنابراین مهندسان به اجبار تصمیم گرفتند که بازگشت فضانوردان به زمین را به تعویق بیندازند. البته این بدان معنا نیست که «ویلمور» و «ویلیامز» برای همیشه در ایستگاه فضایی بین‌المللی گیر می‌افتند و راه نجاتی برای آن‌ها نیست بلکه هنوز هم برنامه‌های اضطراری وجود دارد. گفته می‌شود اگر ناسا به این نتیجه برسد که خطرات استارلاینر بالقوه است و تلاش برای رفع آن به زمان بیشتری نیاز دارد، از کپسول «Crew Dragon» شرکت فضایی «اسپیس ایکس» برای بازگشت آن‌ها به زمین استفاده خواهد شد.