​​​​​​​
بی شک، سفرها و مذاکرات دوسویه مقامات دو کشور ایران و افغانستان جدا از موضوعات گوناگون سیاسی و اقتصادی، دو موضوع مهم شامل حقابه و مهاجران میان دو کشور مطرح است که روند روابط این دو همسایه هم زبان را در مسیری راهبردی قرار می دهد. این نخستین نوبتی است که از زمان روی کار آمدن طالبان، یک مقام بلندپایه ایران به افغانستان سفر می کند؛ روز گذشته عباس عراقچی وزیر امور خارجه در سفر به این همسایه شرقی با مسئولان طالبان دیدار و گفت وگو کرد.
حقابه و مهاجران، موضوعات مهم در گفت وگوها
در همین زمینه، محمد حسین رنجبران مشاور وزیر خارجه، دو موضوع «مهاجران افغان» و «حقابه ایران از هیرمند» را از جمله مباحث مطرح شده در دیدار وزیر خارجه ایران با مقامات افغانستان عنوان کرد. او در صفحه خود در شبکه ایکس نوشت: این اولین سفر یک مقام عالی رتبه ایران از زمان روی کار آمدن طالبان در کابل است که سفری فشرده با همراهی هیئت ویژه اقتصادی از ایران است. وی با اشاره به دیدار عراقچی با «امیرخان متقی» ، وزیر خارجه حکومت سرپرستی افغانستان، گفت که بحث مهاجران افغانستانی و لزوم سامان دهی آن‌ها و این که با عزت به کشورشان برگردند، در این دیدار مورد تاکید دوطرف بود.
قول آبی جدید طالبان
در توضیحات مشاور وزیر امور خارجه یک نکته قابل توجه بود: در این دیدار، ضمن طرح موضوع «حقابه ایران از هیرمند»، طرف افغان تاکید داشت تمام امکانات فنی‌شان را بسیج کرده که آب‌ها به سمت ایران حرکت کند و هدر نرود.
در همین زمینه، محمد جوانبخت، معاون وزیر نیرو چهارشنبه 3 بهمن، اعلام کرد: تلاش برای رفع نگرانی درخصوص تامین حقابه هیرمند ادامه دارد و طرف افغانستانی هم با پیگیری های ما قول همراهی و کمک داده است. پیگیری ها پروتکل‌های خاص خود را دارد و برابر پروتکل ها، پیگیری‌ها از سوی وزارت نیرو و وزارت امور خارجه نیز فعالانه دنبال می‌شود.»
وعده هایی که تاکنون اجرایی نشده است
اما نگرانی درباره وعده روز گذشته طرف افغان نسبت به پرداخت حقابه رودخانه هیرمند به پایین دست (تالاب هامون در سیستان و بلوچستان) در شرایطی است که تجربه سال های اخیر نشان می دهد، این نوبت نخست نیست که مسئولان کشور همسایه شرقی وعده هایی را مطرح کرده اند.
سریال این بدعهدی ها با وجود معاهده سال 1351 میان ایران و افغانستان است که در این سند، طرف بالادست رودخانه متعهد شده نسبت به پرداخت حقابه به ایران کوتاهی نکند. سرگزی، نماینده وقت زابل در بهمن 1400 این طور ماجرا را روایت کرده است: «افغان‌ها علی رغم حسن نیت جمهوری اسلامی به تعهدات خود در قبال ایران عمل نمی‌کنند، بیش از 3.5 میلیون نفر افغانستانی در کشور ما زندگی می‌کنند و از منابع آب شرب ما استفاده می‌کنند، از یارانه‌های آشکار و پنهان کشور ما برخوردارند، از آموزش و پرورش رایگان استفاده می‌کنند، دور از انصاف است که منابع آبی 500 هزار نفر در شمال سیستان و بلوچستان که طبق معاهده 1351 حقشان است، در اختیار مردم قرار داده نشود. طبق پیگیری‌های دستگاه دیپلماسی و وعده افغان‌ها مبنی بر بازگشایی دریچه‌ها این اتفاق افتاد اما به خاطر بندها و استفاده کشاورزان و حجم کم؛ آب به سیستان نرسید، احساس می‌شود افغان‌ها در بحث حقابه هیرمند متعهد به قرارداد 1351 نیستند، سال گذشته(1399) کمتر از 5 درصد آب را به سمت ایران روانه کردند و امسال با وجود بارندگی‌هایی هم که بوده، هنوز هیچ آبی تامین نشده است.»
اجازه خلف وعده ندهیم
به هر روی، فاجعه بی آبی، تشنگی و تلخی زندگی در بخش هایی از سیستان و بلوچستان در پی عدم پایبندی طرف افغان به معاهده فیمابین 1351 و اصول حقوق بین المللی درباره حقابه هاست. در عین حال سیاست های نجابت آمیز خرج شده در این زمینه از سوی ایران، باید همسایه را نسبت به تکالیف قانونی خود آگاه کند، در غیر این صورت دولت نباید بیش از این اجازه خلف وعده و پایمال شدن حقوق مردم را بدهد.
مسئله ای به نام مهاجران   
موضوع دوم یعنی مسئله مهاجران و اتباع افغانستانی حاضر در ایران نیز در گفت وگوهای روز گذشته وزیر خارجه کشورمان، مورد بحث قرار گرفته است. اگرچه پرداخت به این موضوع در قالب گزارش های ژورنالیستی، فرصت و مجال مستوفایی را می طلبد، اما درنهایت تصمیم کشور در یک سال اخیر بر سخت گیری در حضور اتباع غیرقانونی این کشور و سایر کشورها متمرکز شده است. رد مرز اتباع غیرقانونی، دیوارگذاری و انسداد مرزهای شرقی و جریمه به کارگیری اتباع غیرقانونی در مشاغل، بخشی از اقداماتی است که دولت در جهت مدیریت موضوع در دستور کار قرار داده است. بنابر اعلام رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در سه سال گذشته ، بیش از 3 میلیون تبعه غیرقانونی از کشور طرد شده اند که در برنامه ضرب الاجلی دولت نیز رد مرز 2 میلیون مهاجر غیرقانونی تا پایان 1403در دستور کار قرار دارد.