​​​​​​​

آنکارا که از ابتدای بحران سوریه با حمایت از گروه‌های مسلح مخالف دولت دمشق، مسیرهای لجستیکی و تسلیحاتی را برای آن‌ها هموار کرده بود، حالا با ابزارهایی جدید در پی تحکیم جایگاه خود است. اما در حالی که ترکیه با سرمایه‌گذاری سنگین و مداخله مستقیم در امور داخلی کشورها به دنبال تحقق اهداف توسعه‌طلبانه خود است، سیاست‌های ایران را که بر همکاری با دولت‌های قانونی منطقه و مبارزه با تروریسم تکفیری و حمایت از آرمان فلسطین استوار بوده، به چالش می‌کشد. تحولات ماه‌های گذشته در سوریه که با سقوط دولت بشار اسد همراه بود، ابعاد مختلف سیاست‌های منطقه‌ای بلندپروازانه ترکیه را آشکار کرد. آنکارا سال‌هاست که با بهره‌گیری از نیروهای نیابتی و حضور مستقیم نظامی و امنیتی در شمال سوریه اهداف توسعه‌طلبانه در این کشور را دنبال می کند. آنکارا که در سال‌های اخیر میلیاردها دلار در حمایت از گروه‌های مسلح و مخالفان دولت سوریه سرمایه‌گذاری کرده است، اکنون به دنبال گسترش نفوذ نظامی و اقتصادی خود در این کشور است. هیئت تحریرالشام که با حمایت و پشتیبانی مستقیم ترکیه ضمن ساقط سازی حکومت بشار اسد قدرت را در سوریه به دست گرفته، نماد استفاده آنکارا از گروه‎های نیابتی مسلح برای مداخله در امور داخلی کشورهای دیگر به شمار می رود. احمد الشرع، رهبر تحریرالشام در سفر خود به ترکیه بر تبدیل روابط دو کشور به یک همکاری راهبردی عمیق تأکید کرد. کارشناسان معتقدند حاکمیت تحریرالشام در سوریه به شکل‌گیری روابطی متفاوت با ترکیه و تسلط همه جانبه آنکارا بر شئونات سیاسی، اقتصادی و امنیتی سوریه منجر خواهد شد. هیئت تحریرالشام که سال‌ها با دولت بشار اسد در جنگ بود، همچنان در فهرست تروریستی سازمان ملل متحد و بسیاری از کشورهای غربی قرار دارد.
نیروهای نیابتی ترکیه و نقش آن‌ها در سرنگونی اسد
ترکیه از سال ۲۰۱۱ تاکنون، به‌عنوان یکی از حامیان اصلی مخالفان مسلح سوریه، گروه‌های مختلفی را تجهیز و هدایت کرده است. یکی از مهم‌ترین بازوهای نیابتی ترکیه، ارتش ملی سوریه است که متشکل از گروه‌های مسلح مخالف اسد بوده و تحت حمایت مستقیم آنکارا فعالیت می‌کند. عملیات‌های نظامی ترکیه در فاصله سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ در سوریه، مانند سپر فرات، شاخه زیتون، چشمه صلح و سپر بهار اگرچه در ظاهر با هدف مقابله با یگان‌های مدافع خلق کرد (YPG)  صورت پذیرفت اما در عمل تامین کننده اهداف توسعه طلبانه آنکارا و کنترل بر مناطق شمالی سوریه به عنوان یکی از راهبردهای ترکیه برای تغییر معادلات میدانی انجام شد. این عملیات‌ها که به بهانه مبارزه با تروریسم انجام شدند، در واقع راه را برای نفوذ ترکیه در مناطق شمالی سوریه هموار کردند. ترکیه با تصرف مناطقی نظیر اعزاز، عفرین، راس‌العین و تل‌ابیض، عملاً کنترل بخش‌های مهمی از خاک سوریه را در دست گرفته و با استقرار پایگاه‌های نظامی، حضور بلندمدت خود را در این کشور تضمین کرده است.
برنامه آنکارا برای توسعه حضور نظامی در سوریه
علاوه بر نیروهای نیابتی، ترکیه ۸۱ نقطه نظارت نظامی در ادلب، حماه و حلب ایجاد کرده و گزارش‌ها حاکی از آن است که آنکارا در حال بررسی استقرار ۵۰ فروند جنگنده اف-۱۶ در سوریه است. این اقدامات نشان‌دهنده برنامه‌ریزی بلندمدت ترکیه برای تثبیت حضور نظامی خود در سوریه و تبدیل این کشور به یکی از حوزه‌های نفوذ استراتژیک آنکاراست.در کنار این حضور نظامی، ترکیه در حال اجرای پروژه‌های اقتصادی گسترده در مناطق تحت کنترل خود در سوریه است. شرکت‌های ترکیه‌ای در بازسازی زیرساخت‌های شمال سوریه برای ارائه جلوه هایی از رفاه در این منطقه اشغالی نقش فعالی دارند و تلاش می کنند که نفوذ اقتصادی خود را نیز در این کشور گسترش دهند.
اظهارات هاکان فیدان علیه ایران؛ تلاش برای تحریف واقعیت‌ها
اخیراً هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، در اظهاراتی کنایه‌آمیز، سیاست‌های منطقه‌ای ایران را به چالش کشید و گفت:«اگر شما با حمایت از یک گروه در کشوری به دنبال ایجاد ناراحتی در آن کشور باشید، کشور دیگری نیز با حمایت از گروه‌های داخل کشورتان شما را ناراحت می‌کند. یعنی در دنیا دیگر هیچ چیزی پنهان نیست. قابلیت‌هایی که شما دارید، دیگران هم دارند. بر همین اساس، اگر می‌خواهید که به شیشه شما سنگ نزنند، به شیشه دیگران سنگ نزنید.» این اظهارات در حالی مطرح شد که ترکیه یکی از اصلی‌ترین حامیان گروه‌های مسلح در سوریه بوده و نقش کلیدی در سازمان‎دهی و تسلیح مخالفان مسلح ایفا کرده است. آنکارا از ابتدای شکل گیری بحران در سوریه در سال ۲۰۱۱ که با حضور و گسترش عناصر تروریست تکفیری در این کشور همراه بود، نه‌تنها مسیرهای لجستیکی برای انتقال سلاح و نیروی انسانی به مخالفان اسد فراهم کرد، بلکه خود نیز در عملیات‌های نظامی علیه دولت سوریه مشارکت مستقیم داشته است. در چنین شرایطی، اتهام‌زنی ترکیه به ایران، بیش از آن‎که بر اساس واقعیت‌های منطقه‌ای باشد، تلاشی برای فرار از مسئولیت اقدامات توسعه طلبانه در سوریه است.
فرار به جلو با اتهام زنی به ایران
درحالی‌که ترکیه با حمایت از گروه‌های مسلح و ایجاد پایگاه‌های نظامی در سوریه به دنبال توسعه نفوذ خود است، ایران همواره سیاستی مبتنی بر همکاری با دولت‌های قانونی منطقه و مبارزه با تروریسم اتخاذ کرده است. ایران یکی از مهم‌ترین بازیگران در شکست داعش و دیگر گروه‌های تروریستی در منطقه بوده و از سال‌ها پیش در کنار دولت‌های عراق و سوریه برای مبارزه با تروریسم و ایجاد امنیت برای شهروندان این کشورها بدون هیچ چشمداشتی ایستاده است. ایران همچنین هزینه‌های زیادی برای حمایت از مردم فلسطین در برابر اشغالگری رژیم صهیونیستی و کشتار بی‌رحمانه فلسطینیان پرداخته اما ترکیه که روابط گسترده تجاری و دیپلماتیک با اسرائیل دارد، همواره از اتخاذ سیاست‌های عملی در حمایت از فلسطین خودداری کرده است. بااین‌حال، آنکارا تلاش دارد درحالی‌که خود یکی از بزرگ‌ترین مداخله‌گران در سوریه است، ایران را به دخالت در امور داخلی کشورهای منطقه متهم کند.
رقابت منطقه‌ای و آینده حضور ترکیه در سوریه
با سقوط اسد، ترکیه در تلاش است ضمن پرکردن خلأ قدرت در این کشور،خود را به‌عنوان بازیگر اصلی در آینده سوریه معرفی کند. بااین‌حال، این سیاست با چالش‌های متعددی از جمله مخالفت جدی سایر بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه ای روبه‌رو ست.در همین حال، گسترش نفوذ ترکیه در سوریه موجب نگرانی اسرائیل نیز شده است. تل‌آویو که تاکنون تمرکز خود را بر مهار نفوذ ایران در سوریه گذاشته بود، اکنون با چالش جدیدی به نام ترکیه روبه‌رو شده است.
 ترکیه به دنبال هژمونی منطقه‌ای
تحولات سوریه نشان می‌دهد که ترکیه از طریق نیروهای نیابتی، دخالت نظامی و برنامه‌های اقتصادی در حال تثبیت حضور خود در این کشور است. آنکارا تلاش دارد که در دوران پس از اسد، جایگاه خود را به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی منطقه‌ای تحکیم کند.بااین‌حال، این سیاست با چالش‌های متعددی روبه‌روست. ترکیه با حضور نظامی، مداخلات سیاسی و برنامه‌های اقتصادی ضمن آن که اهداف بلندپروازانه ای را در حوزه سیاست خارجی ترسیم کرده به دنبال تبدیل شدن به یک قدرت مسلط در منطقه است. سیاست‌های آنکارا در سوریه و دیگر نقاط منطقه که عمدتا با منافع جمعی سایر بازیگران، مغایر است، ضمن آن که با ظرفیت‌های داخلی این کشور که با تورم اقتصادی بی سابقه ای روبه‎روست، متناسب نیست، ممکن است در بلندمدت چالش‌های بزرگی برای دولت ترکیه ایجاد کند.