وقت تابستانی یا همان Daylight Saving Time) DST) یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در سراسر جهان است که سال‌ها بحث بر سر تغییر ساعت در ابتدای بهار و بازگرداندن آن در ابتدای پاییز، در جوامع مطرح بوده است. این موضوع همواره محل کشمکش بین طرفداران و مخالفانش بوده و هرکدام از این افراد دلایلی برای تغییر ساعت یا تغییر ندادن آن مطرح می‌کنند. ایده اصلی DST بر این اساس بود که با جلو کشیدن ساعت‌ها در بهار، مردم بتوانند از روشنایی روز در عصر بیشتر بهره‌مند شوند و در پاییز، ساعت‌ها به وضعیت عادی برگردند. این سیستم به‌ویژه در مناطقی که تفاوت زیادی بین ساعات روشنایی روز و شب وجود دارد، مؤثر است. موافقان این تغییر از صرفه‌جویی در انرژی می‌گویند و مخالفان معتقدند تغییر ساعت بر فعالیت‌ها و سلامت شهروندان اثر می‌گذارد. در این مطلب به هر دو سوی ماجرا می‌پردازیم.
​​​​​​​
 تاریخچه ساعت تابستانی
استفاده بیشتر از نور خورشید در طول روز، برای نخستین بار در سال ۱۷۸۴ در فرانسه مطرح شد. در این سال یکی از مسئولان در مقاله‌ای که در یکی از مجلات فرانسه چاپ شد، از مردم خواست صبح‌ها یک ساعت زودتر از خواب بیدار شوند. فرانکلین معتقد بود که با این روش مردم می‌توانند روزها از روشنایی خورشید استفاده بیشتری کرده و شب‌ها شمع کمتری مصرف کنند. تغییر ساعت رسمی برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی، برای اولین بار در سال ۱۹۱۶ در کشور آلمان عملی شد. بعد از آن برخی دیگر از کشورها از جمله آمریکا، انگلستان و چند کشور اروپایی هم برای صرفه‌جویی در سوخت‌های فسیلی دست به اقدام مشابهی زدند. عاملی که این دولت‌ها را برای استفاده از این تکنیک متقاعد کرد، کمبود شدید انرژی در اثر جنگ جهانی اول بود. امروزه بیش از 70 کشور جهان با استفاده از این روش ساعات رسمی خود را تنظیم می‌کنند. اما زمان جلو و عقب کشیدن ساعت در این کشورها یکسان نیست. در ایران برای نخستین‌بار در سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ ساعت رسمی کشور به ساعات تابستانی و زمستانی تقسیم شد. سپس در سال‌های ۱۳۵۸ (۴ خرداد تا ۳۰ شهریور) و ۱۳۵۹ (اول فروردین تا آخر شهریور) ساعت تابستانی دوباره برقرار شد ولی در سال‌های بعد از آن به حالت تعلیق درآمد. در سال ۱۳۷۰ هیئت وزیران مصوبه‌ای را به تصویب رساند که طی آن ساعت رسمی کشور همه ساله در اول فروردین یک ساعت به جلو کشیده شود و در 30 شهریور به حالت اول بازگردد. اما دولت در اسفند ماه سال ۱۳۸۴ این مصوبه را ابطال کرد. در سال ۱۳۸۶ قانونی به تصویب مجلس رسید که ساعت رسمی کشور هر سال در ساعت ۲۴ روز اول فروردین، یک ساعت به جلو کشیده شده و در ساعت ۲۴ روز سی‌ام شهریور؛ به حالت اوّل برگردانده ‌شود. در نهایت در سال ۱۴۰۱ این قانون منسوخ و از تاریخ اول فروردین ۱۴۰۲ تغییر ساعت لغو شد.
 مزایای وقت تابستانی
صرفه‌جویی در مصرف انرژی| با استفاده از روشنایی طبیعی بیشتر، نیاز به استفاده از چراغ‌ها کاهش می‌یابد و به کاهش هزینه‌های انرژی کمک می‌کند. هدف اصلی از وقت تابستانی کاهش مصرف انرژی بود، زیرا با افزایش ساعت‌های روشنایی، نیاز به روشنایی مصنوعی کاهش می‌یافت.
رونق اقتصادی| کسب‌وکارهایی که وابسته به حضور افراد در عصر هستند از افزایش ساعات روشنایی سود می‌برند. برای مثال رستوران‌ها، فروشگاه‌ها و اماکن تفریحی در عصر مشتری بیشتری جذب می‌کنند.
افزایش بهره‌وری اجتماعی| ساعات روشنایی بیشتر عصر موجب افزایش فعالیت‌های اجتماعی و ورزشی می‌شود. روشنایی بیشتر در عصرها افراد را تشویق به انجام فعالیت‌های بیرونی می‌کند مانند ورزش، پیاده‌روی و تعاملات اجتماعی.
 کاهش تصادفات جاده‌ای| برخی مطالعات نشان داده‌اند که روشنایی بیشتر عصر موجب کاهش تصادفات و افزایش امنیت جاده‌ها می‌شود.
 بهبود سلامت روانی| ساعات روشن‌تر عصر می‌تواند موجب بهبود خلق‌وخو و کاهش افسردگی شود.
معایب وقت تابستانی
 اختلال در ریتم شبانه‌روزی| تغییرات ساعت می‌تواند بر الگوی خواب افراد تأثیر منفی بگذارد، موجب بی‌خوابی یا خستگی مزمن شود و حتی بر سلامت روانی و جسمی تأثیر داشته باشد.
 اثرات محدود بر صرفه‌جویی انرژی| در دوران مدرن با استفاده گسترده از دستگاه‌های الکترونیکی و تهویه مطبوع، صرفه‌جویی انرژی ناشی از وقت تابستانی بسیار کمتر شده است.
 افزایش خطرات سلامت| تغییرات ساعت ممکن است منجر به مشکلات جسمی، فشار خون بالا و استرس شود و حتی مشکلات قلبی را در برخی افراد تشدید کند.
 هزینه‌های اقتصادی| اجرای DST هزینه‌های نرم‌افزاری و منابع انسانی برای تنظیم نرم‌افزارها، سیستم‌های مالی و اداری به همراه دارد.
 دیدگاه موافقان و مخالفان
موافقان معتقدند که این سیستم به بهبود کیفیت زندگی و صرفه‌جویی در انرژی کمک می‌کند. همچنین تأثیرات مثبت بر اقتصاد، سلامت روانی و امنیت عمومی از دلایل اصلی حمایت آن هاست. آن‌ها معتقدند که وقت تابستانی به افزایش بهره‌وری فردی و جمعی کمک می‌کند. علاوه بر این بر افزایش ساعات روشنایی روز تأکید دارند که تأثیر مثبت بر زندگی اجتماعی افراد دارد. مخالفان هم بر این باورند که تأثیرات منفی بر سلامتی و خواب افراد بیشتر از مزایای آن است. مخالفان همچنین استدلال می‌کنند که در دوران مدرن، نور مصنوعی به اندازه کافی پیشرفته شده است که نیازی به تغییر ساعت برای صرفه‌جویی وجود ندارد. آن‌ها استدلال می‌کنند که این تغییر ساعت اثرات منفی بر سلامتی و کارایی افراد دارد. در همین باره عبدا... باباخانی کارشناس انرژی در یادداشتی برای روزنامه هم میهن، با اشاره به تغییر ساعت و رابطه آن با مصرف انرژی نوشت: با توجه به کسری شدید برق ایران، جابه‌جا کردن بخش هرچند کمی از کسری در ساعت اوج مصرف در تابستان، می‌تواند یک راه حل مدیریتی باشد. این کارشناس انرژی معتقد است اوج تقاضای برق ایران در تابستان به حدود ۷۵ تا ۸۰ گیگاوات رسیده بود. گزارش‌های تحقیقاتی میزان مصرف برق کولر آبی را حدود ۱۲ هزار مگاوات، کولر گازی را ۱۳ هزار مگاوات و سایر را ۵ هزار مگاوات اعلام کرده است. این یعنی حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد از کل مصرف برق در اوج مصرف را سیستم‌های خنک‌کننده به خود اختصاص می‌دهد. تغییر ساعت در مصرف بخش روشنایی تاثیر چندانی ندارد، زیرا نیاز به روشنایی برحسب میزان روشنایی نور خورشید تنظیم می‌شود. ضمنا در زمان اوج، مصرف روشنایی در حداقل است. اما از آن‌جایی که مصرف برق کشور در تابستان و از حدود ساعت ۱۱ تا ۳ به اوج خود می‌رسد که این امر عمدتا به دلیل استفاده حداکثری از سیستم‌های خنک کننده در همه بخش‌های کشور، مخصوصا کاربری صنعتی و ساختمان‌های اداری است، اگر بخش صنعتی و اداری با تغییر ساعت در عمل یک ساعت به جلو کشیده شود، در واقع به مدت یک ساعت از مصرف برق در بخش‌های فوق و کاهش برق سیستم‌های خنک‌کننده آن دو بخش مهم صرفه‌جویی کرده‌ایم بدون این که به ساعت کاری تولید صدمه بزنیم. کاهش مصرف در ساعات اوج مصرف، حتی با چند گیگاوات، می‌تواند قطع برق را کمتر کند، استرس شبکه را کاهش دهد و کارایی کلی را بهبود بخشد. بنابراین تغییر ساعت کاری در سراسر کشور، اوج تقاضای برق را بین ۵-۱۰ درصد کاهش می‌دهد، این می‌تواند 3 تا 4 گیگاوات صرفه‌جویی کند. بخشی از این (حدود یک تا 2 گیگاوات) به طور خاص از کاهش نیاز به سرمایش در ادارات و ساختمان‌های تجاری حاصل می‌شود.
راه حل نهایی
طبق محاسبات و گفته کارشناسان، بحران ناترازی انرژی بیش از هر چیز به عقب افتادن تولید از مصرف و همچنین بهره‎‌وری پایین در بخش مصرف و البته اتلاف انرژی در تولید و توزیع ارتباط دارد. فرسوده شدن نیروگاه‌ها، لوازم خانگی مستهلک و پرمصرف، ضعف بهره‌وری در صنایع، نبود سیاست‌های جدی برای جایگزینی لوازم پرمصرف با کم‌مصرف، نبود سرمایه‌گذاری‌های اساسی در تولید، بهینه‌سازی نشدن نیروگاه‌های حرارتی و افزایش بهره‌وری آن‌ها، فرسودگی سیستم توزیع انرژی و... از مواردی هستند که باعث ناترازی برق می‌شوند. با این حال اختلالات به‌‎وجود آمده ناشی از تغییر ساعت اداری (به جای تغییر ساعت رسمی کشور) و کاهش روشنایی روز و به دنبال آن افزایش مصرف انرژی را نمی‌توان منکر شد.