​​​​​​​
فوتبال کشورمان همیشه معضل داوری داشته است؛ بعد از این که پای کمک داور ویدئویی به فوتبال دنیا باز شد و دردسر اشتباهات ریز و درشت داورها در دنیا کمتر شد؛ سال‎ها منتظر ماندیم تا VAR به فوتبال ما هم بیاید و امیدوار بودیم بعد از آن دیگر خبری از جنجال و حواشی داوری نباشد. هرچند این فناوری با تاخیری عجیب به کشورمان رسید و در نهایت هم با نسخه خارجی در بسیاری از جزئیات تفاوت‎های جدی داشت اما در همین حد هم دلخوش بودیم به ماجرا تا این‎که در هفته اخیر لیگ برتر دو پنالتی اشتباه در بازی سپاهان و آلومینیوم اعلام شد تا بدانیم بازهم از اشتباهات باورنکردنی داوری در‎امان نخواهیم بود. به بهانه این اتفاق سراغ فناوری‎های موجود به‎کار رفته در کمک داور ویدئویی رفتیم که درحال حاضر در دنیا رایج است.

ورود VAR انقلاب در داوری
سیستم کمک داور ویدئویی (VAR)، نخستین بار به صورت آزمایشی در سال ۲۰۱۶ مورد استفاده قرار گرفت و دو سال بعد، در جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه، به صورت رسمی وارد رقابت‌های بین‌المللی شد. هدف اصلی این فناوری، اصلاح تصمیمات واضح و تاثیرگذار داور در چهار حوزه کلیدی بود: گل‌ها، پنالتی‌ها، کارت قرمز مستقیم و آفساید. اما همین ورود باعث شد چشمان زیادی به سوی موضوع تشخیص آفساید دوخته شود؛ جایی که اشتباهات داوری بیشتر نمود پیدا می‌کرد.
 فناوری‌های به‌کاررفته در تشخیص آفساید
با پیشرفت فناوری، فیفا در کنار شرکت‌های متخصص در حوزه داده و بینایی ماشین، به توسعه "سیستم نیمه‌خودکار تشخیص آفساید"
 (Semi-Automated Offside Technology) روی آورد. این سیستم پیشرفته برای نخستین‌بار در جام جهانی ۲۰۲۲ قطر به‌کار گرفته شد و نقش مهمی در کاهش خطاهای آفساید ایفا کرد. این فناوری از ترکیب ۱۲ دوربین تخصصی که در زیر سقف ورزشگاه‌ها نصب می‌شوند، بهره می‌برد. این دوربین‌ها به‌صورت مداوم و با نرخ ۵۰ فریم در ثانیه، ۲۹ نقطه از بدن هر بازیکن را ردیابی می‌کند؛ از نوک انگشتان پا گرفته تا شانه و زانو. این اطلاعات در کنار داده‌های مکان‌یابی توپ که از طریق یک حسگر داخلی تعبیه‌شده در توپ مسابقه جمع‌آوری می‌شود، به الگوریتم‌های هوش مصنوعی ارسال می‌گردد.
 فناوری فراتر از ردیابی بازیکن: نقش مکمل در تشخیص دقیق آفساید
اگرچه ردیابی موقعیت بازیکنان با استفاده از دوربین‌های پیشرفته، اصلی‌ترین بخش فناوری تشخیص آفساید است، اما عملکرد دقیق این سیستم به عوامل مکمل دیگری نیز وابسته است که با کمک فناوری‌های نوین، دقت تصمیمات را به سطح بی‌سابقه‌ای رسانده‌اند. نخستین و شاید مهم‌ترین آن‌ها، استفاده از حسگر اینرسی (IMU) در داخل توپ مسابقه است. این حسگر با فرکانس ۵۰۰ هرتز، کوچک‌ترین حرکات توپ را ثبت می‎کند و اطلاعات دقیقی درباره سرعت، شتاب و موقعیت آن در فضا ارائه می‌دهد. این داده‌ها به سیستم کمک می‌کند تا لحظه دقیق ضربه به توپ، که معیار اصلی در تشخیص آفساید است، به‌درستی شناسایی شود. علاوه بر این، الگوریتم‌های همگام‌سازی داده به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که اطلاعات مربوط به موقعیت بازیکنان (از طریق دوربین‌ها) و توپ (از طریق حسگر) را با دقت زمانی بالا ترکیب کنند و تصمیم‌گیری در مورد آفساید را به‌صورت هماهنگ انجام دهند. این موضوع، دقت تصمیم‌گیری را از سطح چشمی و انسانی به سطح میلی‌متری ارتقا می‌دهد. در ادامه، سیستم به‌صورت خودکار هشدارهایی را به تیم داوری ویدئویی ارسال می‌کند؛ هرگاه بازیکنی در موقعیت مشکوک به آفساید قرار گیرد. این قابلیت موجب می‌شود که بسیاری از صحنه‌هایی که شاید در گذشته از دید داوران پنهان می‌ماندند، اکنون به‌سرعت شناسایی و بررسی شوند. در نهایت، داده‌های به‌دست آمده با کمک مدل‌سازی سه‌بعدی و انیمیشن‌های گرافیکی به شکل تصویری به داوران و تماشاگران ارائه می‌شود؛ تصاویری که با وضوح بالا خطوط آفساید، موقعیت توپ و بدن بازیکنان را نشان می‌دهند و به شفافیت فرایند تصمیم‌گیری کمک شایانی می‌کنند.
جام جهانی قطر؛ نمایش فناوری در اوج
در جام جهانی ۲۰۲۲، این فناوری در تمام ۶۴ بازی مورد استفاده قرار گرفت. یکی از نمونه‌های بارز آن، گل مردود شده لائوتارو مارتینز در دیدار آرژانتین و عربستان بود؛ صحنه‌ای که با چشم غیرمسلح قابل تشخیص نبود، اما سیستم نیمه‌خودکار آفساید نشان داد که مهاجم آرژانتینی چند سانتی‌متر جلوتر از مدافع قرار دارد. طبق آمار فیفا، این فناوری توانست میانگین زمان بررسی صحنه‌های آفساید را از ۷۰ ثانیه به کمتر از ۲۵ ثانیه کاهش دهد؛ رقمی که تأثیر مستقیمی در روان‌تر شدن بازی و افزایش اعتماد عمومی به تصمیمات داوران داشت.
دستاوردهای فناوری در فوتبال
نخستین مزیت این فناوری، افزایش دقت و کاهش خطای انسانی است. بسیاری از موقعیت‌های آفساید که پیشتر باعث جنجال‌های رسانه‌ای و اعتراضی می‌شدند، اکنون به‌صورت علمی و دقیق تشخیص داده می‌شوند. به علاوه، ارائه تصاویر گرافیکی واضح به تماشاگران تلویزیونی، شفافیت داوری را هم افزایش داده است و تصمیمات داوری را باورپذیرتر کرده است.  از سوی دیگر، کاهش زمان توقف بازی، باعث شده تجربه‌ تماشا برای هواداران جذاب‌تر شود. برای بازیکنان و مربیان هم، وجود این سیستم نوعی امنیت روانی ایجاد کرده چون احتمال تأثیرگذاری اشتباهات داوری بر نتیجه بازی به‌شدت کاهش پیدا کرده است.
چالش‌ها و تردیدها
با وجود این دستاوردها، برخی چالش‌ها و انتقادات هم همچنان وجود دارد. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، این است که با وجود دقت بالا، همچنان تصمیم نهایی در اختیار انسان قرار دارد و در موارد مرزی یا تفسیری، اختلاف نظر می‌تواند باقی بماند. همچنین بعضی مربیان معتقدند که فناوری، روح طبیعی بازی را کاهش داده و موجب سردی فضای فوتبال شده است که البته این نظر شاید کمی اغراق آمیز به نظر برسد. از دیگر چالش‌ها می‌توان به هزینه بالای پیاده‌سازی این سیستم اشاره کرد. تجهیزات، دوربین‌ها، زیرساخت نرم‌افزاری و آموزش تیم داوری نیازمند سرمایه‌گذاری گسترده‌ای هستند که تنها در سطح لیگ‌های حرفه‌ای قابل تحقق است. از طرفی خیلی‎ها معتقدند این فناوری‎های عجیب که برای چند میلی‎متر یک گل را مردود می‎کنند، جذابیت فوتبال را از بین بردند و برای همین قوانین آفساید هم به‎خاطر وجود فناوری از مدت دیگری تغییر خواهد کرد و تنها در صورتی که مهاجم یک بدن کامل از مدافع پیش باشد آفساید لحاظ می‎شود.
آینده فوتبال: داوران دیجیتال؟
با سرعت پیشرفت در حوزه‌های هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی و تحلیل تصویر، آینده داوری فوتبال به‌سوی سیستم‌های تمام‌خودکار در حرکت است. شرکت‌های پیشرو نظیر Hawk-Eye و FIFA Innovation Programme در حال آزمایش راهکارهایی هستند که بتوانند به‌صورت لحظه‌ای و بدون دخالت انسان، خط آفساید را شناسایی و تصمیم‌گیری کنند. اگرچه فوتبال هنوز با اصالت انسانی‌اش شناخته می‌شود، اما نمی‌توان انکار کرد که دقت بیشتر و مهم‌تر از آن رعایت عدالت در تصمیم‌گیری، خواسته‌ همه اهالی فوتبال است. بنابراین، همزیستی انسان و ماشین در داوری فوتبال، نه تنها محتمل، بلکه اجتناب‌ناپذیر به‌نظر می‌رسد.