الهه آرانیان -calture@khorasannews.com


فعالیت چهل‌وششمین کمیته میراث جهانی یونسکو در شهر دهلی، پایتخت هندوستان، از 31 تیرماه آغاز شده و تا 10 مردادماه ادامه دارد. روز 6 مردادماه خبر رسید که پرونده «هگمتانه» به‌عنوان بیست‌وهشتمین اثر جهانی کشورمان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌است؛ این اجلاس به ثبت پرونده «هگمتانه» در فهرست میراث جهانی یونسکو پس از انجام اصلاحاتی به پیشنهاد ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی) و برخی از اعضای این کمیته (قطر، قزاقستان، ویتنام، ترکیه، کنیا و روآندا) مبنی بر حذف بخش «مرکز تاریخی همدان»، رأی مثبت داد و به این ترتیب بیست و هشتمین اثر ایران وارد این فهرست جهانی شد. هم‎اکنون، ایران با داشتن ۲۸ اثر ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو در رتبه دهم دنیا قرار دارد. به مناسبت خبر خوش ثبت جهانی هگمتانه در فهرست میراث جهانی یونسکو، در ادامه از معیارهای یونسکو برای ثبت جهانی یک میراث و دیگر آثار جهانی ایران در فهرست یونسکو نوشته‌ایم.

اکباتان و ویرانه‌های پایتخت مادها
پرونده «هگمتانه» این‌طور معرفی شده‌ است: «هگمتانه یا اکباتان، ویرانه‌های پایتخت مادها را تشکیل می‌دهد. این شهر بعدها پایتخت (تابستانی) هخامنشیان و اشکانیان نیز شد. حفاری‌های باستان‌شناسی تاکنون محدود بوده است، اما یک دیوار دفاعی عظیم از خشت‌های گلی و یک طرح شهری شطرنجی شناسایی شده است. همدان، زیرشاخه الوند در رشته‌کوه‌های زاگرس بوده و هگمتانه که تاریخ ناگسستنی بشری دارد، با سه هزار سال سابقه سکونت در آن روی تپه‌ای درون شهر باستانی همدان واقع شده‌است. در هگمتانه شواهد نادری از تمدن مادها در قرن ششم و هفتم قبل از میلاد مشاهده شده است». در سال 2023، شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی(ایکوموس) ایراداتی به این پرونده گرفته بود که  با اعمال تغییراتی این پرونده دوباره در دستور کار اجلاس جهانی یونسکو قرار گرفت.

از هگمتانه چه می‌دانید؟
هگمتانه، نام قدیمی و باستانی همدان است. اولین بنای این شهر بیش از سه هزارسال پیش روی تپه‌ای باستانی به نام هگمتانه ساخته شد. این شهر اولین پایتخت ایران در دوران مادها بود. تپه هگمتانه در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود، شاهد رویدادها و وقایع بسیاری بوده‌است و از این‌رو یکی از کهن‌ترین مناطق ایران امروز است که هنوز بقایایی از آن به‌جا مانده‌‌است. دیااکو، اولین پادشاه مادها در قرن هشتم پیش از میلاد، هگمتانه را ساخت و به‌عنوان پایتخت خود معرفی کرد. شکوه و شهرت هگمتانه در دوران مادها به‌اندازه‌ای بود که هرودوت، مورخ برجسته یونانی، تپه هگمتانه را هفت دیوار متحدالمرکز با کاخ‌های باشکوه توصیف کرده‌است. کوروش هخامنشی در سال 550 پیش از میلاد، هگمتانه را فتح کرد و داریوش اول آن را به یکی از باشکوه‌ترین کاخ‌های جهان تبدیل کرد. هگمتانه در دوران ساسانیان هم رونق فراوانی داشت و از مهم‌ترین مناطق ایران به‌شمار می‌رفت.

معیارهای ده‎گانه یونسکو برای ثبت جهانی
سازمان جهانی یونسکو برای ثبت آثار طبیعی و فرهنگی هر کشور در فهرست میراث جهانی، 10 معیار شامل شش معیار فرهنگی و چهار معیار طبیعی دارد که هر پرونده پیشنهادی باید دست‌کم یکی از این معیارها را داشته باشد. اما معیارهای ده‎گانه یونسکو چه هستند؟ شش معیار فرهنگی یونسکو از این قرار است: نشان‌دهنده یک شاهکار از خلاقیت و نبوغ انسانی، نشان‌دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی، دلیلی محکم بر یک سنت فرهنگی یا یک تمدن از بین رفته، نمونه برجسته‌ معماری یا فناوری، نمونه برجسته‌ تعامل بین انسان و محیط‌زیست و نیز ارتباط مستقیم و قابل مشاهده با رویدادهای زندگی، افکار و عقاید مردم در یک دوره خاص. چهار معیار طبیعیِ مدنظر یونسکو برای ثبت جهانی یک اثر هم این‌ها هستند: پدیده بی‌نظیر طبیعی و استثنایی، نمونه برجسته مراحل و تغییرات زمین‌شناسی، نمونه برجسته فرایندهای زیست‌محیطی و یک زیستگاه مهم که تنوع زیستی دارد یا محل زندگی گونه‌های در خطر است.

27 اثر تاریخی و طبیعی، پیش از هگمتانه
هگمتانه، بیست‌وهشتمین اثر ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو است. چغازنبیل، تخت جمشید و میدان نقش جهان اصفهان، اولین آثار ایرانی بودند که در سال 1979 میلادی در فهرست یونسکو ثبت شدند. تخت سلیمان در سال 2003 و چشم‌انداز فرهنگی ارگ بم و پاسارگاد هم در سال 2004 به فهرست یونسکو راه پیدا کردند. گنبد سلطانیه در سال 2005 و سنگ‌نوشته بیستون در سال 2006 از دیگر آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی هستند. مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران در سال 2008، سازه‌های آبی شوشتر در سال 2009، مجموعه تاریخی بازار تبریز و آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در سال 2010، باغ ایرانی در سال 2011، مسجد جامع اصفهان و برج گنبد قابوس در سال 2012، کاخ گلستان در سال 2013، شهر سوخته در سال 2014 و چشم‌انداز فرهنگی میمند و شوش در سال 2015 به‌عنوان میراث فرهنگی و تاریخی ایران ثبت جهانی شدند. دیگر آثار ثبت‌ جهانی شده ایران در سال‌های بعد از این قرارند: قنات ایرانی، دشت لوت، شهر تاریخی یزد، چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس، جنگل‌های هیرکانی، راه‌آهن سراسری ایران و چشم‌انداز فرهنگی اورامانات و کاروان‌سراهای تاریخی ایران.