خوشنویسی در سایه سار ایمان و اخلاص

در ادامه سلسله نشست های «عصر فرهنگ خراسان»،بزرگداشت استاد اسماعیلی قوچانی امروز در موسسه فرهنگی هنری خراسان برگزار می شود.به همین مناسبت، نگاهی به آثار و زندگی او داشته ایم

نویسنده: محمد بهبودی نیا

مترجم:

​​​​​​​
استاد علی اکبر اسماعیلی قوچانی، یکی از برجسته‌ترین خوشنویسان ایران، با ویژگی‌های منحصربه‌فردی که در زندگی شخصی و هنری خود دارد، به عنوان نمادی از هنر قدسی و اصیل خوشنویسی شناخته می‌شود. ارتباط عمیق او با قرآن کریم و انگیزه نوشتن بزرگ‌ترین قرآن جهان اسلام از جمله دستاوردهای بی‌نظیر اوست. استاد قوچانی با تسلط کامل بر خطوط نسخ و ثلث که بیشتر با نگارش قرآن مأنوس‌اند، توانسته است این هنر را به اوج خود برساند.قرآنی که توسط استاد قوچانی تحریر شده، از نظر ابعاد و دقت بالا در خوشنویسی و تذهیب، اثری منحصر به فرد به شمار می‌آید که می‌توان آن را گنجینه‌ای ارزشمند دانست. این استاد بزرگ، هنر خوشنویسی را به شیوه‌ای قدسی و معنوی به کار برده و با حفظ اصالت‌ها، همواره به رسالت هنری خود پایبند بوده است. یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های استاد قوچانی، پایبندی به سنت اصیل خوشنویسی است. استفاده از مرکب و کاغذهای سنتی که توسط خود او تولید می‌شود، ارزش آثارش را دوچندان کرده است. این ویژگی‌ها باعث شده که آثار او در میان هنرمندان داخلی و خارجی به شدت مورد تحسین قرار گیرد.با این حال، استاد قوچانی و آثار فاخرش با برخی بی مهری ها از سوی  مسئولان فرهنگی روبه‎رو شده‌اند. قرآن خوشنویسی شده توسط او در حال حاضر در منزل او نگهداری می‌شود. مسئولان  فرهنگ و هنر ما باید پیش از آن‎که کشورهای دیگر این آثار نفیس را با توسل هر شیوه ای به نام خود ثبت کنند ، دست به کار شوند و از این گنجینه‌های هنری محافظت کنند.برای آشنایی بیشتر با این استاد کم نظیر حوزه خوشنویسی با استادان محمدعلی فراستی،رئیس انجمن خوشنویسان خراسان و حسین قائمی ،مدرس خوشنویسی گفت و گو کرده ایم.

الگوی اخلاق مداری و شجاعت در خوشنویسی
استاد حسین قائمی ،مدرس خوشنویسی
هنر استاد اسماعیلی از چه جهاتی قابل توجه است؟
هنر استاد اسماعیلی از چند جهت قابل توجه است. این استاد برجسته خوشنویسی دارای خصوصیات اخلاقی و عرفانی برجسته‌ای است که از استادان صاحب سبک هنر خوشنویسی ایران به ارث برده است. استاد اسماعیلی شاگرد بزرگانی مانند مرحوم استاد حسن میرخانی و مرحوم آیت‌ا... نجفی زنجانی بوده است. این استادان علاوه بر هنر خوشنویسی به زهد و تقوا تاکید داشته‌اند. بر اساس این نگرش از هنرمندان این حوزه انتظار می‌رود که به آن‎چه می‌نویسند عمل کنند و این از خصوصیات بارز استاد اسماعیلی قوچانی است. ایشان در طول چند دهه که او را می‌شناسم، همیشه پیشقدم در عمل به تاکیدات اسلامی و عرفانی بوده و این استاد را می توان اولین عمل کننده به کلام هایی دانست که به هنر خوشنویسی مزین کرده اند.
استاد اسماعیلی چگونه توانسته است در نوشتن انواع خط به این درجه از تسلط برسد؟
استاد اسماعیلی در نوشتن انواع خط به شجاعتی قابل تحسین دست یافته است که این شجاعت را می توان در عمق ایمان او به هر آن چیزی دانست که از میان کلام خداوند و نکات عرفانی با ابزار خوشنویسی روی کاغذ می آورد. استاد اسماعیلی با تسلطی که در نوشتن هر نوع خط، از خط ریز و درشت تا خط کتیبه به دست آورده در همه این حوزه ها مهارت بی‌نظیری را از خود نشان می‌دهد. این میزان از شجاعت و تسلط در تغییر فضای خط از ریز به درشت و بالعکس در یک اثر و در کمترین زمان ممکن در کمتر خوشنویسی دیده می‌شود.
چگونه مهارت‌های نقاشی استاد اسماعیلی بر خوشنویسی او تأثیر گذاشته است؟
مهارت استاد اسماعیلی در اقلام مختلف خوشنویسی را می توان تا حدود قابل توجهی  حاصل تسلط ایشان به هنر نقاشی به شمار آورد. ترکیب‌های مختلفی که این استاد کم نظیر  در خط‌های مختلف ایجاد می‌کند، حیرت‌آور است. به جرئت می گویم  این خلاقیت و نوآوری در سطح خوشنویسان ایران و جهان اسلام  بی‌نظیر است.
چه کتاب‌های مهمی را استاد اسماعیلی در زمینه خوشنویسی  تالیف کرده‌است؟
استاد اسماعیلی علاوه بر خوشنویسی، در حوزه پژوهش این هنر نیز فعالیت‌های زیادی داشته و بیش از 20 جلد کتاب تالیف کرده است. تفاوت کتاب‌های ایشان با دیگر استادان در این است که استاد اسماعیلی ابتدا کتاب را تالیف کرده و سپس خود به خوشنویسی آن پرداخته است. یکی از کتاب‌های تالیفی ایشان خوشنویسی 114 ترکیب بسم‌ا... همراه با 114 حدیث درباره بسم‌ا... است.
آثار برجسته و مهم استاد اسماعیلی در حوزه خوشنویسی کدامند و چگونه به معرفی هنر ایرانی اسلامی کمک کرده‌اند؟
در صحن قدس حرم امام رضا(ع)، یک نماد به نام قدس جانمایی شده که تمام خوشنویسی‌های دو کتیبه دورتادور این ماکت حاصل ذوق استاد اسماعیلی است. آثار ایشان در مشهد، تهران و بسیاری از شهرهای دیگر کشور دیده می‌شود.
هنر استاد اسماعیلی نشأت گرفته از ایمان و اعتقاد ایشان است. ایشان بیش از 600صفحه قرآن کریم را نوشته‌اند که هر بسم‌ا... در اول هر جزء با شیوه‌ای خاص نوشته شده است. تذهیب این قرآن توسط حدود 114 نفر تذهیب‌کار انجام شده و برای تهیه مواد اولیه آن  هزینه‌های زیادی صرف شده است. استاد بخش زیادی از این هزینه ها را از طریق  حقوق بازنشستگی خودشان تامین کرده اند. این قرآن بهترین نماد برای معرفی هنر ایرانی اسلامی به جهان است.
گلایه های شدید رئیس انجمن خوشنویسی خراسان 
استاد محمدعلی فراستی،رئیس انجمن خوشنویسان خراسان
استاد اسماعیلی در خوشنویسی  چه ویژگی‌های خاصی نسبت به دیگر خوشنویسان دارند؟
استاد اسماعیلی قوچانی ویژگی‌های قابل توجهی هم در عرصه  زندگی شخصی و هم در هنر خوشنویسی دارند. ایشان ارتباط زیادی با قرآن دارند و انگیزه نوشتن بزرگ‎ترین قرآن جهان اسلام از همین همنشینی با قرآن نشأت می‌گیرد. استاد اسماعیلی قوچانی تخصص بالایی در حوزه خط نسخ و ثلث دارند. این دو شیوه بیشتر از دیگر شیوه‌ها با قرآن و نگارش آن مأنوس است. این استاد بزرگ خوشنویسی و اخلاق، اگرچه نستعلیق، کوفی و دیگر شیوه‌ها را نیز با تسلط کامل می‌نویسند، اما نسخ و ثلث را می‌توان تخصص اصلی این استاد بزرگ خوشنویسی دانست.
قرآنی که استاد اسماعیلی تحریر کرده، چه ویژگی‌هایی دارد؟
قرآنی که استاد اسماعیلی تحریر کرده، از نظر ابعاد و دقت بالا در خوشنویسی و تذهیب، اثری منحصر به فرد به شمار می‌آید و آن را می‌توان یک گنجینه خوشنویسی دانست. این استاد، هنر قدسی خوشنویسی را برای نوشتن قرآن کریم به کار برده و رسالت هنری خودشان را به نیکی ادا کرده‌اند. با وجود این که این اثر ماندگار خلق شده، متاسفانه مسئولان توجه درخور شأنی  تا امروز به این اثر فاخر و خالق آن نداشته‌اند. این قرآن هم‎اکنون در منزل ایشان نگهداری می شود  که این شرایط نگهداری بسیاری از استانداردهای لازم را ندارد. مسئولان وزارت ارشاد در این میان وظیفه بیشتری برای حمایت از این هنرمند و گنجینه هنری او  به گردن دارند.برای ایجاد انگیزه برای جوان‌ترها، مسئولان باید از بی‌تفاوتی‌ها دست بردارند و حمایت‌های جدی از هنرمندان خوشنویسی را در دستور کار قرار دهند. مسئولان باید  قبل از این که کشورهای دیگر دست به کار شوند و این اثر نفیس را به هر شیوه ای  از کشورمان خارج کنند، کاری انجام دهند .نباید به همین راحتی این استاد و استادان خوشنویسی دیگر  و آثارشان را به فراموشی بسپاریم.
چه مواردی هنر استاد اسماعیلی را در کشورهای خارجی برجسته کرده است؟
صداقت استاد اسماعیلی و اخلاق‌مداری او برای بسیاری از خوشنویسان ایرانی و خارجی زبانزد است. بسیاری از خوشنویسان کشورهای اطراف به فناوری روی آورده‌اند اما یکی از شاخصه‌های اصلی استاد اسماعیلی، پایبندی به سنت اصیل خوشنویسی در همه موارد است. استفاده از مرکب سنتی که خودشان تولید می‌کنند و کاغذ آهار داده که توسط خودشان و یکی از مهندسان این حوزه ابداع شده، ارزش آثار استاد را بیشتر می‌کند. این آثار تماما به صورت سنتی تولید شده و مختص استاد اسماعیلی و ایران است و در هیچ کشوری نمی‌توان شبیه آن را دید. این سبک کاری علاوه بر ابداعات استاد برای خارجی ها قابل توجه است. 
 با توجه به بی مهری هایی که به آن اشاره کردید، چه آینده ای را پیش روی هنر خوشنویسی می بینید؟
مسئولان هنر ما متاسفانه آن‎قدر به این غفلت‌هایشان ادامه می‌دهند تا یک روز یک کشور خارجی این هنرمندان را از ما بگیرد و به کشورش ببرد و بعد مسئولان دست پشت دست می‌زنند و آه حسرت می‌کشند.من به عنوان فردی که در این هنر فعالیت می‌کنم، با اطمینان می‌گویم اگر مسئولان این حد از بی‌مهری را به خوشنویسان ادامه دهند، در سال‌های آینده دیگر از این هنر در کشور ما خبری نخواهد بود. من به شدت نگران آینده خوشنویسی کشور هستم. اگر بخواهیم هنر خوشنویسی را ترویج دهیم، باید به صورتی عمل کنیم که برای نسل جوان وارد شدن به این هنر توجیه لازم را داشته باشد. اگر مسئولان این توصیه‌ها را جدی نگیرند، در آینده مورد قضاوت آیندگان قرار می‌گیرند که چرا به گونه‌ای رفتار کردند اسماعیل قوچانی‌ها در محاصره بی مهری ها زندگی کردند و آثار آن‌ها به جای به نمایش درآمدن در موزه‌ها، در منزل این هنرمندان  خاک خورده است.
10 شماره آخر
پربازدیدهای خراسان آنلاین