​​​​​​​
روابط نزدیک ایران و تاجیکستان پس از فروپاشی شوروی در سال 1991 بر پایه اشتراکات تاریخی، فرهنگی و دینی و از آن مهم تر هم زبانی شکل گرفت و محور برقراری تعاملات و همکاری های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی بین دو کشور شد. جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری بود که با به رسمیت شناختن استقلال تاجیکستان سفارت خود را در دوشنبه افتتاح کرد.
در دوره جنگ داخلی تاجیکستان که از سال 1992 تا 1997 به طول انجامید، ایران نقش مهمی در پایان آن ایفا کرد و به عنوان یکی از میانجی های اصلی در مذاکرات صلح شرکت کرد و کمک جدی ای در به امضا رسیدن پیمان صلح در سال 1997 نمود. این پیمان آغاز دوره ای از ثبات و بازسازی در تاجیکستان بود تا امامعلی رحمان رئیس جمهور این کشور بتواند با ایجاد وحدت و همدلی داخلی و توسعه روابط خارجی دولتش را در مسیر آبادانی راهبری نماید.در سال 1998پروازهای منظم و مستقیم بین دو کشور برقرار شد و با توجه به شرایط منطقه تاجیکستان را به بازار مناسب و تقریبا بی رقیبی برای محصولات ایرانی تبدیل کرد، اما پس ازبرقراری روابط سیاسی و اقتصادی سایر کشورها با تاجیکستان بویژه ترکیه و چین به تدریج سهم ایران در بازار تاجیکستان کمتر شد به شکلی که امروز مهمترین شرکای تجاری تاجیکستان به ترتیب روسیه، چین، قزاقستان، ترکیه و ایران در جایگاه پنجم هستند. در حال حاضر حجم تجارت بین ایران و تاجیکستان با رشد 50 درصدی نسبت به سال گذشته به میزان حدود 380 میلیون دلاررسیده است در حالی که این عدد سالانه رقم 500 میلیون دلار هدف گذاری شده بود. به رغم توسعه روابط دو کشور، وجود مشکلات مختلف در تبادلات پولی-بانکی، محدودیت های حمل و نقل زمینی و ریلی و تعرفه های گمرکی از مهمترین موانع و چالش های توسعه روابط تجاری و اقتصادی دو کشور محسوب می شوند.ایران و تاجیکستان در زمینه‌های سیاسی و امنیتی همکاری‌های مهمی داشته‌اند. علاوه برامضای چندین توافق نامه و سند همکاری،  اجرایی شدن نظام لغو روادید بین تهران و دوشنبه از 20 مرداد 1403، افتتاح کارخانه تولید پهپاد ایرانی ابابیل 2 در اردیبهشت ماه  1401 توسط رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران در پایتخت تاجیکستان و تصویب قانون موافقت‌نامه همکاری امنیتی و انتظامی بین دو دولت در سال 1394 توسط مجلس شورای اسلامی از مهم ترین دستاوردهای یک دهه اخیر به شمار می روند، که این همکاری‌ها نه تنها در تقویت مناسبات دو طرف موثر بوده بلکه دو کشور با تعامل یکدیگر توانسته اند در مرزهای مشترک با افغانستان و مبارزه با تهدیدات مشترک مانند تروریسم و افراط‌گرایی در تامین امنیت منطقه‌ای گام های مثبتی بردارند.البته در تاریخ روابط دو کشور دوره ای سرد وجود دارد که همزمان با شروع زمستان سال 1394 به دنبال دعوت ایران از یکی از شهروندان تحت تعقیب تاجیکستان که متهم به تروریسم بود برای شرکت در یک اجلاس بین المللی در تهران آغاز شد و سطح روابط دو کشور به پایین ترین سطح رسید و فعالیت کمیته ی امداد، رایزنی فرهنگی و درمانگاه هلال احمر ایران در تاجیکستان متوقف شد و همزمان تلوزیون رسمی تاجیکستان با پخش مستندی ادعاهایی در خصوص دخالت ایران در برخی رخدادهای داخلی و امنیتی این کشور مطرح نمود اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم در ایران و نگاه ویژه ی مرحوم شهید رئیسی به گسترش مناسبات با کشورهای منطقه روابط دو کشور تا بالاترین سطح  توسط سران دو کشور ترمیم و تعمیق یافت و ایشان در نخستین سفررسمی خارجی خود برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری های شانگهای که در مهرماه 1400 به تاجیکستان سفر کردند و عضویت دایمی ایران در این سازمان از مهم ترین دستاوردهای پس از احیای روابط بود.در حوزه های فرهنگی، هنری با وجود اشتراکات عمیق و تاریخی و انعقاد توافق نامه های متعدد بین دو کشور، این همکاری ها در سطح برگزاری نشست ها، نمایشگاه ها و جشنواره های مشترک اجرایی شده و به نظر می رسد هنوز از بخش عمده ظرفیت‌های موجود در تبادلات گسترده تر فرهنگی هنری مانند راه اندازی تلویزیون مشترک فارسی زبانان، تولید فیلم، سریال و انیمیشن های مشترک، ترجمه و چاپ کتب ادیبان و فرهیختگان دو کشور به زبان یکدیگر مغفول مانده است.اوج همکاری های علمی و آموزشی بین دو کشوررا می توان در دولت نهم و دهم دانست که به گفته معاون بورس و امور خارج از کشور وزارت علوم در سال 1391 به رشد 20 برابری رسید. اما پس از تغییر رتبه بندی دانشگاه های این کشور در دولت یازدهم این همکاری ها کاهش یافت.به نظر می رسد لغو روادید و افزایش پروازهای هفتگی بین دو کشور در ماه های اخیر زیر ساخت مناسبی برای فعالان صنعت گردشگری دوکشور فراهم آورده تا بتوانند با برنامه ریزی مناسب نسبت به جذب گردشگران یکدیگر با توجه به همزبانی دو ملت اقدام نمایند. با توجه به فرهنگ مردم تاجیکستان به عنوان مردمی مسلمان و اهل ادب و فرهنگ،  تنوع آب و هوایی و جاذبه های تاریخی و تفریحی کشور خصوصا سواحل شمالی و جنوبی کشور می تواند ایران را به عنوان مقصدی جذاب برای گردشگری حلال تبدیل کند.با تحلیل وضعیت امروز سیاسی و اقتصادی تاجیکستان و مناسبات دو کشور در یکسال اخیر شامل سفر رئیس مجلس ملی جمهوری تاجیکستان رستم امامعلی (پسر ارشد رئیس جمهور این کشور که به عنوان جدی ترین گزینه   جانشینی ریاست جمهوری بعدی مطرح است) به تهران در دی ماه 1402، حضور رئیس جمهور این کشور در آیین تحلیف چهاردهمین رئیس جمهور ایران آقای دکتر پزشکیان در مردادماه امسال، سفر رئیس مجلس ایران به دوشنبه در مهرماه امسال و سفر دو روزه و رسمی اخیر رئیس جمهور پزشکیان به تاجیکستان که با استقبال کم نظیر امامعلی رحمان در فرودگاه دوشنبه آغاز شد و همان طور که در تصاویر منتشر شده از برنامه های این سفر موجی از روابط صمیمی و عمیق سران دو دولت قابل مشاهده است امید است برای تاثیرگذاری این مناسبات در بهبود وضعیت کشور نسبت به اجرای توافق نامه های توسعه همکاری های تجاری و اقتصادی بین دو کشور از قبیل توافق نامه تعرفه ترجیهی و توسعه آن در محصولات مختلف، اقدام عملی در ایجاد روابط بانکی علی الخصوص برای صدور ضمانتنامه ها و گشایش اعتبار اسنادی، ایجاد خطوط اعتباری و توسعه میزان تبادلات پولی و بانکی و حل مسئله حمل و نقل زمینی و ریلی که از مهم ترین و موثر ترین مسائل موجود محسوب می شوند گام جدی برداشته شود.رفع مسائل و موانع فوق به عنوان محرک جدی می تواند عامل رشد قابل توجه صادرات غیرنفتی و درآمدهای ارزی، احیای واحدهای تولیدی صنعتی، افزایش اشتغال و در نهایت بهبود وضعیت اقتصادی کشور و ناترازی های موجود باشد.