طنز پردازی اینستاگرامی به سبک «گل آقا»

به مناسبت سالگرد درگذشت کیومرث صابری، طنز پرداز شناخته شده و صاحب سبک کشورمان با پرویز روحبخش که سابقه همکاری‌های موفقی با مجله گل آقا داشته درباره کلیدهای طلایی طنز نویسی گفت و گو کرده‌ایم

نویسنده: محمد بهبودی نیا

مترجم:



کیومرث صابری فومنی (۲۵ شهریور ۱۳۲۰ - ۱۲ اردیبهشت ۱۳۸۳)، با نام مستعار «گل‌آقا»، یکی از برجسته‌ترین طنزپردازان معاصر ایران بود که با قلم شیوا و نگاه انتقادی خود، تحول بزرگی در عرصه طنز سیاسی و اجتماعی کشور ایجاد کرد. او با توانایی‌های منحصر به فرد خود توانست طنز را به ابزاری قدرتمند برای بیان دغدغه‌ها، نقدهای سازنده و بازتاب واقعیت‌های اجتماعی بدل کند. تأثیرگذاری او بر افکار عمومی از طریق نوشته‌هایش در نشریات متعدد و به‌ویژه از طریق مجله محبوب «گل‌آقا»، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ادبیات ایران برای او رقم زده است.زنده یاد کیومرث صابری، علاوه بر تیزهوشی در نگارش طنز، به تربیت نسل جدیدی از طنزپردازان و نویسندگان نیز پرداخت و با ایجاد محیطی صمیمی و هدفمند، بستر مناسبی برای بروز و شکوفایی استعدادهای ادبی فراهم کرد. در این مسیر، پرویز روحبخش از جمله همکاران کلیدی مجله «گل‌آقا» بود که با همکاری خلاقانه خود در کنار صابری، به تولید محتوای طنز فاخر و تأثیرگذار کمک فراوانی کرد. با استاد پرویز روحبخش درباره کلیدهای طلایی طنز نویسی و توصیه‌های کیومرث صابری برای طنز نویسان امروز گفت و گو کرده‌ایم.

با توجه به سابقه همکاری با مجله گل اقا و کیومرث صابری مهم ترین تکنیک طنز نویسی در نگاه کیومرث صابری چه بود؟
​​​​​​​کیومرث خان صابری همیشه معتقد بود طنز، مانند هر هنر دیگری، همواره نیازمند به‌روزرسانی و نوآوری است. علاوه بر این او همیشه تاکید داشت که طنز پردازان باید بپذیرند باید همواره حقیقت را بگویند و بهای آن را نیز بپردازند؛ اما این نکته را هم «گل‌آقا» یا همان کیومرث صابری خودمان، در زمان فعالیتش سرلوحه کارش قرار داده بود که طنز به‌معنای توهین یا هجو دیگران و یا سیاه‌نمایی نیست. طنز همواره انتقاد امیدوارانه را اشاعه می‌دهد؛ زیرا اگر طنزنویس به اصلاح اعتقادی نداشته باشد، به سراغ طنز نخواهد آمد.
یکی از تکنیک‌های دیگر صابری استفاده از تکنیک تجاهل العارف بود در این باره نیز توضیح دهید
بله همین طور است یکی دیگر از تکنیک‌هایی که گل‌آقا به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر آن تأکید فراوان داشت، استفاده از تکنیک تجاهل‌العارف بود. او برای این کار تیپ‌سازی‌های متنوعی انجام می‌داد و در ظاهر انسان‌های ساده‌لوح و جاهلی را نشان می‌داد، اما در باطن، این افراد، سخنان حکیمانه‌ای بیان می‌کرد. البته این شخصیت‌ها، همواره در تاریخ ادبیات شفاهی و مکتوب ما، خلق شده‌اند شخصیت‌هایی مانند بهلول‌ها، ملانصرالدین‌ها، ملیجک‌ها و ... طنز پردازان جوان امروز هم با استفاده از این تکنیک می‌توانند آثار قابل توجهی خلق کنند.
تکنیک بعدی که از زبان گل آقا (کیومرث صابری) می‌توان به طنز پردازان امروز داد چیست؟
تحلیل‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ... یکی از رازهای موفقیت کیومرث صابری، یا همان گل‌آقا بود. او همیشه تلاش می‌کرد قدرت تحلیل خود و همکارانش را ارتقا دهد تا از آن هابه نفع طنز بهره ببرند. نمونه بارز این موضوع یکی از صفحات گل‌آقا به نام «چهل سال بعد در همین روز» است که اگر امروز این مطالب را بخوانیم، متوجه می‌شویم بسیاری از نوشته‌های آن روز، سخن مردم امروز نیز هست. کیومرث صابری و همکاران گل‌آقایی در آن زمان با استفاده از این تکنیک و بسیاری از تکنیک‌های دیگر مطالبی خلق می‌کردند که از زیر سایه تاریخ‌مصرف‌دار بودن خارج شود. سهل وممتنع نویسی از تکینک های دیگر گل آقایی‌ها بود.
به نظر شما اگر گل آقا امروز در میان ما بود در فضای مجازی و به ویژه اینستاگرام به چه سبکی فعالیت می‌کرد؟
او اگر امروز میان ما بود و قرار بود صفحه ایسنتاگرامی داشته باشد بی تردید یکی از خلاقیت‌هایش علاوه بر به روز بودن و بهتر بگویم به لحظه بودن، تمرکز بر تولیدات نمایشی طنز است اما به این نکته هم توجه خاصی داشت که طنز با توهین و دشنام گویی متفاوت است. او در صفحه اینستاگرامی اش مارا می‌خنداند و به فکر وادار می‌کرد. او همه چیز را رک و پوست کنده به مخاطبش نمی‌گفت بلکه طنز اینستاگرامی و یا تصویری‌اش را به گونه‌ای تولید می‌کرد تا مخاطب بعد از دیدن آن اثر، معما یابی کند وآن معما را حل کند و در نهایت درس بگیرد. به این معنی که یک پروسه روانی را در تولید محتوای خودش دنبال می‌کرد.
و سؤال آخر این که کیومرث صابری علاوه بر نویسندگی و شعر مسئولیت‌هایی در بدنه مدیریتی کشور داشت، به نظر شما درس مهم این شاعر طنز پرداز به مسئولان فرهنگی، هنری، سیاسی و اقتصادی کشور چیست؟
یادم می‌آید کیومرث، اقدامات زیادی برای حفظ و ارتقا طنزپردازان انجام داد و در زمان حیاتش اقداماتی انجام داد تا در پایتخت سالن‌های فراوانی به نام طنز پردازان نامگذاری شود. او به مسئولان کشور فهماند که طنز و طنزپرداز نقش موثری در اصلاح بسیاری از موضوعات جامعه دارد. مسئولان فرهنگی و افتصادی و سیاسی ما امروز باید بدانند که طنز و طنز پردازی جایگاه قابل توجهی دارد و طنز پرداز مانند یک جراح حاذق نیشتر را به دمل‌های چرکین جامعه می زند و هدفش درمان جامعه است نه سلاخی.
10 صفحه آخر