"تقدیر روس‌ها از تحقیر زلنسکی و نگرانی اروپایی‌ها از سرنوشت جهان غرب در دوره ترامپ"این گزاره تمام چیزی است که در پرونده اوکراین از زمان روی کار آمدن رئیس جمهور آمریکا درحال تکرار است. دیروز نیزدونالد ترامپ در گفت‌وگو با آتلانتیک، با ادعای اینکه در حال «نجات ملت اوکراین» است، هشدار داده کی‌یف باید با مسکو وارد مذاکره شود، چرا که به‌زودی «درهم‌شکسته خواهد شد». او گفته روسیه «ماشین جنگی عظیمی» دارد و واقع‌بینی را راه برون‌رفت می‌داند. این موضع‌گیری با اظهارات هفته گذشته‌اش هماهنگ است که روسیه را آماده مصالحه دانسته بود، به شرط توافق با اوکراین.اما نکته درخورتوجه، تغییر لحن ترامپ نسبت به گذشته است. او که پیش‌تر وعده پایان جنگ در یک روز را داده بود، اکنون در پایان صد روز اول ریاست‌جمهوری‌اش به واقع‌گرایی روی آورده است؛ تغییری که شاید حاصل آشنایی نزدیک‌تر با پیچیدگی‌های جنگ اوکراین باشد.
پیوست‌های اقتصادیِ صلح؛ از مدیریت معادن تا نیروگاه زاپوریژژیا
هم‌زمان با نهایی‌ شدن چارچوب آتش‌بس، توافقنامه‌ای معدنی میان کی‌یف و واشنگتن نیز امضا می‌شود؛ به نوشته کی‌یف ایندیپندنت، قرار بود به نقل از یک منبع آگاه در دفتر ریاست‌جمهوری اوکراین این توافق دیشب نهایی شود. بر اساس اطلاعات غیررسمی، بخش قابل‌توجهی از درآمدهای استخراج منابع معدنی اوکراین قرار است به شرکت‌های آمریکایی واگذار شود. اگرچه جزئیات این قرارداد به طور کامل منتشر نشده، اما هم‌زمانی آن با طرح آتش‌بس پیشنهادی ترامپ، که خود متهم به نگاه اقتصادی-سوداگرانه به جنگ‌هاست، این پرسش را به‌میان آورده که آیا صلح پیشنهادی واشنگتن، صرفاً یک سازوکار نظامی است یا پوششی برای تثبیت نفوذ اقتصادی بیشتر آمریکاست؟! واگذاری مدیریت نیروگاه زاپوریژژیا به آمریکا نیز که در متن پیشنهاد ترامپ آمده، می‌تواند نشانه دیگری از این نگاه تلقی شود.
از زلنسکی تا روبیو؛ مخالفت‌ها و هشدارها
طرح صلح پیشنهادی ترامپ، در بدنه دولت او نیز بدون مخالفت نمانده است. زلنسکی صراحتاً آن را رد کرده، به‌ویژه به دلیل عدم به‌رسمیت‌شناختن مالکیت روسیه بر کریمه. این واکنش، هشدار وزیر خارجه، مارکو روبیو را به دنبال داشت که اگر روند پیشرفت نکند، آمریکا ممکن است به‌کلی از مذاکرات عقب‌نشینی کند. در همین حال، جی‌دی ونس، معاون ترامپ، نیز احتمال پیروزی اوکراین را رد کرده و ایده سقوط روسیه را «عجیب» دانسته است.
با این حال، گفت‌گوی ۱۵ دقیقه‌ای ترامپ و زلنسکی در حاشیه مراسم تشییع پاپ، فضای دیپلماتیک را تا حدی نرم‌تر کرده است. هرچند این نخستین گفت‌وگوی آن‌ها از زمان مشاجره در کاخ سفید بود، اما لحن سازنده‌اش قابل‌توجه بود. حتی ترامپ پس از شدیدترین حمله روسیه به کی‌یف، به‌ندرت پوتین را مورد انتقاد قرار داد و خواستار توقف شد. این چرخش لحن، به تهدید تحریم علیه روسیه نیز انجامید.
شروط پیچیده برای آتش‌بس
توافق احتمالی میان طرفین، الزاماتی دارد که بیشتر بر دوش اوکراین سنگینی می‌کند. شروط روسیه شامل عدم عضویت اوکراین در ناتو، واگذاری مناطق شرقی، به‌رسمیت‌شناختن کریمه و لغو تحریم‌هاست. از سوی دیگر، آمریکا خواهان «ضمانت‌های امنیتی» مبهم از سوی کشورهای اروپایی برای کی‌یف است. ضمناً، قرارداد معدنی با آمریکا برای واگذاری نیمی از منابع طبیعی و نیز کنترل نیروگاه زاپوریژژیا از دیگر بندهای پیشنهادی آمریکاست.هیچ‌یک از این شروط، از پاسخگویی روسیه درباره آغاز جنگ سخن نمی‌گویند و غرامتی نیز از سوی مسکو پیش‌بینی نشده است. در واقع، اوکراین تنها طرفی است که باید امتیاز بدهد و آینده امنیتی‌اش نیز همچنان در ابهام باقی می‌ماند. مهم‌تر از آن، برای نخستین‌بار پس از جنگ جهانی دوم، مرزهای اروپا به زور نظامی تغییر می‌کنند و این یک سابقه خطرناک خواهد بود.
چالش‌های عملی و سناریوهای پیش رو
جنگ برای اوکراین تاکنون بی‌دستاورد و فرسایشی بوده است. حمایت غرب نیز عمدتاً زبانی بوده و دیپلمات‌های پیشین مانند بوریس بوندارف اذعان دارند که اگر در ابتدا سلاح کافی در اختیار کی‌یف قرار می‌گرفت، شاید روسیه عقب‌نشینی می‌کرد. به‌علاوه، امید به اثرگذاری تحریم‌ها بر روسیه نیز محقق نشده و طولانی‌شدن جنگ عملاً به سود مسکو تمام شده است. در این شرایط، توافق پیشنهادی ممکن است به پایان دولت زلنسکی بیانجامد. پذیرش آن نیازمند اصلاح قانون اساسی و همه‌پرسی است، که می‌تواند کشور را به بحران سیاسی بکشاند. چنین بحرانی، فرصتی برای روسیه خواهد بود تا از شکاف‌ها استفاده کند و نفوذ سیاسی‌اش را در کی‌یف تقویت کند.در نهایت، آن‌چه اکنون مطرح است، توافقی است با محتوای مبهم، تعهدات یک‌جانبه، و ضمانت‌هایی که هنوز مشخص نیست چگونه اجرایی خواهند شد. چشم‌انداز این توافق، اگرچه در ظاهر صلح‌طلبانه است، اما ممکن است پیامدهایی ژئوپلیتیکی به‌مراتب بی‌ثبات‌کننده‌تر از ادامه جنگ داشته باشد. آیا اوکراین آماده این مصالحه پرهزینه است؟ آینده‌ای نه‌چندان روشن در انتظار این پاسخ خواهد بود.