صنایع دستی، آینه‌ای تمام‌نما از فرهنگ، هویت و تاریخ بکر یک سرزمین است، در استان خراسان رضوی، این هنرهای اصیل، قرن‌هاست که نه‌تنها به عنوان منبع درآمد برای بسیاری از خانواده‌ها، بلکه به عنوان میراثی معنوی و نمادی از تمدن کهن این دیار زنده نگه‌داشته شده‌اند؛ از فیروزه‌تراشی و سنگ‌تراشی در نیشابور تا نمدمالی و گیوه بافی در تربت حیدریه، از سفال‌گری و کاشی‌کاری سنتی تا چاروق دوزی و دباغی، هر یک از این هنرها روایتی منحصربه‌فرد از خلاقیت و پشتکار مردمان این خطه را بازگو می‌کنند. اما امروز، برخی از این گنجینه‌های فرهنگی با تهدیدی جدی روبه‌رو هستند: خطر انقراض! در سال‌های اخیر، عوامل متعددی از جمله کاهش اقبال عمومی، نبود بازار فروش پایدار، کم‌رنگ‌شدن انتقال دانش فنی به نسل جوان و رقابت با محصولات صنعتی ارزان‌قیمت، بقای این هنرهای سنتی را با چالش مواجه کرده‌است. بسیاری از استادکاران سال‌خورده، بدون اینکه شاگردانی برای ادامه راه خود پرورش دهند، در سکوت دار فانی را وداع می‌گویند و با رفتن آن‌ها، گویی فصلی از تاریخ هنر این سرزمین برای همیشه بسته می‌شود. هرچند طی این سال ها اقدامات قابل توجه و شاخصی برای زنده نگه داشتن و احیای برخی از این هنرهای سنتی و صنایع دستی در معرض انقراض استان انجام شده اما هنوز سایه سنگین انقراض بر سر برخی از این هنرها سنگینی می کند.


​​​​​​​

امروز روز جهانی صنایع دستی است و این مناسبت فرصتی است برای تأمل درباره خطر خاموش انقراض صنایع دستی بومی استان و اقدام عملی برای نجات میراثی که نه‌تنها به خراسان، بلکه به تمام بشریت تعلق دارد. صنایع دستی خراسان رضوی تنها کالاهای تزئینی نیستند؛ حاملان رمز و رازهای هویتی، باورهای مذهبی و سبک زندگی مردمانی هستند که قرن‌ها با طبیعت و تاریخ درآمیخته‌اند. انقراض این هنرها به معنای از دست‌دادن بخشی از حافظه جمعی ما و قطع پیوند نسل آینده با ریشه‌های فرهنگی‌شان است. در این گزارش به سراغ معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان می رویم تا هم اقدامات انجام شده برای احیای هنرهای سنتی در معرض انقراض را بررسی کنیم و هم گریزی بزنیم به نقش دولت و نهادهای فرهنگی در حمایت از هنرمندان صنایع دستی و ضرورت ترویج گردشگری صنایع دستی برای کمک به حفظ و تداوم فعالیت هنرمندان این عرصه.
نجات 15 هنر سنتی از انقراض!
محمد اسماعیل اعتمادی، معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان در گفت و گو با «خراسان رضوی» درباره اقدامات انجام شده برای حفظ و احیای هنرهای سنتی و صنایع دستی بومی در معرض انقراض استان می گوید: برابر بررسی‌های به عمل آمده حدود 15 رشته سنتی صنایع دستی از قبیل علم سازی سنتی، چاروق دوزی، پوستین دوزی، قفل سازی سنتی، سیاه چادربافی، پلاس بافی، دباغی سنتی، چلنگری، گره چینی و... در خطر انقراض بوده اند که با برگزاری دوره های متعدد آموزشی و پرداخت تسهیلات کم بهره به متقاضیان، این رشته ها از قبیل نمدمالی در تربت حیدریه و نیشابور و گیوه بافی به طور کامل احیا شده و مابقی نیز در حال احیای مجدد هستند. وی تاکید می کند: با اقدامات ترویجی و برگزاری دوره های آموزشی متعدد و همچنین اعطای تسهیلات کم بهره بانکی به متقاضیان، خوشبختانه خطر نابودی و انقراض حدود 15 رشته صنایع دستی در استان برطرف شده و هم اکنون تعدادی هنرمند با دریافت پروانه تولید از این اداره کل، در حال فعالیت در این رشته ها هستند.
فعالیت 23000 هنرمند صنایع دستی استان در 92 رشته
در ادامه از اعتمادی درباره اقدامات برای حمایت از هنرمندان صنایع دستی استان سوال می کنیم که وی ابتدا گریزی به جایگاه صنایع دستی خراسان رضوی می زند و می گوید: استان خراسان رضوی بیش از 23هزار هنرمند در 92 رشته  صنایع دستی دارد که 23 رشته آن بومی خراسان رضوی است. همچنین خراسان رضوی با دارا بودن یک شهر جهانی (مشهد، شهر جهانی گوهرسنگ ها)، 3 شهر ملی (فیروزه شهر ملی سنگ فیروزه، بایگ شهر ملی ابریشم کشی و لایین کلات شهر ملی نواربافی) و 3 روستای ملی (معدن فیروزه روستای ملی سنگ فیروزه، روستای بسک تربت حیدریه روستای ملی ابریشم کشی و آقداش کلات روستای ملی گلیم بافی) جایگاه ممتازی در حوزه صنایع دستی کشور دارد. وی در ادامه در پاسخ به سوال ما می افزاید: تاکنون برای بیش از 6 هزار نفر از هنرمندان استان، کارت مهارت صادر شده و بیش از 1650 نفر نیز تحت پوشش بیمه قرار گرفته اند. همچنین تاکنون 33 نشان ملی به آثار هنرمندان استان اعطا شده است و 12 هنرمند نیز موفق به اخذ مدرک درجه یک هنری شده اند. وی می افزاید: همچنین طی سال‌های 1402 و 1403 بیش از 300 میلیارد ریال تسهیلات از محل تسهیلات تبصره 18 به هنرمندان پرداخت شده است.
گردش مالی 3.5 همتی صنایع دستی خراسان رضوی
از معاون صنایع دستی استان درباره میزان صادرات صنایع دستی از خراسان رضوی به کشورهای دیگر و گردش مالی این حوزه سوال می کنیم که می گوید: در حوزه صادرات، استان خراسان رضوی با صادرات بیش از 21 میلیون دلار کالای صنایع دستی از گمرکات 5 گانه استان، از جایگاه مهمی در این خصوص برخوردار است. ضمن آنکه برابر بررسی‌های به عمل آمده، گردش مالی فروش صنایع دستی استان در سال 1403 بیش از 3500 میلیارد تومان بوده است.