جواد لگزیان
calture@khorasannews.com
 اگر چه  هنوز ابزاری برای سفر به آینده اختراع نشده، ابزاری که بتواند ما را از لحظه اکنون به روزگاری دیگر ببرد و با این سفر بتوانیم از روزگار دیگری به جز روزگار معاصر خبردار شویم؛ اما کتاب‌های خطی را می‌توان ابزاری مؤثر برای آگاهی از چندین قرن پیش قلمداد کرد. منابعی که می‌تواند زیست، فرهنگ، ادبیات و روش زندگی گذشتگان را به ما نشان دهد. در طول دو سال گذشته بارها درباره خطر انقراض کتاب‌های خطی هشدار داده‌ایم. خطری که می‌تواند ارتباط ما را با گذشته‌های دور به‌طور کامل قطع کند. به‌تازگی خبرهایی مبنی بر انتشار مجدد این گنجینه‌های مکتوب به همت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، منتشر شد؛ اتفاقی که می‌تواند به‌عنوان الگویی مؤثر در حفظ این آثار گران‌بها توسط دیگر نهادها مورد بهره‌برداری قرار گیرد. اقدامی که به اجرای نهضت نشر نفایس رضوی شهرت یافته است. در ادامه خبری درباره انتشار کتاب کاتالوگ «متون پیشااسلامی در کتابخانه آستان قدس رضوی» را می‌خوانید؛ کتابی که با محوریت معرفی 24 اثر منتخب از متون پیشااسلامی موجود در گنجینه رضوی می‌پردازد.

​​​​​​​نهضت نشر نسخه‌های خطی رضوی
به گزارش خراسان، کتاب کاتالوگ «متون پیشااسلامی در کتابخانه آستان قدس رضوی» در ادامه اجرای نهضت نشر نفایس رضوی، به همت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد این آستان مقدس، منتشر شد.این کتاب کاتالوگ با محوریت معرفی 24 اثر منتخب از متون پیشااسلامی موجود در گنجینه رضوی به زبان‌های فارسی و انگلیسی به همراه تصاویر رنگی باکیفیت از نمونه صفحات آن‌ها، به مدیریت هنری علی ثابت نیا و نویسندگی فاطمه جهان پور، در 46 صفحه، در پاییز 1403 به چاپ رسید. مهدی صحراگرد، جواد عباس‌نیا و مرجان جلالی نیز به ترتیب به‌عنوان مترجم، عکاس و طراح گرافیک، در تهیه و انتشار این اثر مشارکت داشتند.در بخش نسخه‌های خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، شمار چشمگیری نسخه خطی دست‌نویس و چاپ سنگی با موضوعات متنوع نگهداری می‌شود که در میان آن‌ها، کتاب‌هایی با محتوای تاریخ و فرهنگ و باورهای دینی مربوط به دوره باستان ایران نیز یافت می‌شود.

از «یسنا و ویسپرد» تا «وندیداد ساده»
این آثار، دایره‌ای وسیع از مضامین دینی، تفسیری، کلامی، فلسفی، کشف و شهودی، عرفانی، تاریخی، ادبی، آیینی، گاه‌شماری و تقویم و فرهنگ لغات را در برمی‌گیرد که با انواع خطوط باستانی، میانه و جدید همچون خط اوستایی، پهلوی، فارسی زرتشتی و فارسی نو، کتابت شده‌اند.در این حوزه، 120 جلد کتاب شامل 29 نسخه خطی و 91 نسخه چاپ سنگی در گنجینه رضوی وجود دارد که برخی از آن‌ها در کتابخانه‌های وابسته همچون کتابخانه وزیری یزد، هرندی کرمان و سایر کتابخانه‌ها نگهداری می‌شود.این کتاب‌ها را می‌توان بر مبنای محتوایشان به پنج دسته اعم از متونی با محتوای دینی، متون فارسی زرتشتی، متون سنت زرتشتی، متون آذر کیوانی و متون متفرقه شامل لغت‌نامه و آموزش زبان پهلوی، تقسیم کرد.این نسخه‌ها، برخی ازنظر قدمت، نوع خط، محتوا، نام کاتب و تبار خاندانی نویسندگان، حاشیه‌نویسی‌ها، ضرب و سجع مُهرها، نوع کاغذ، ویژگی‌های جلد، تزیینات و تصاویر به‌کاررفته و بسیاری موارد دیگر، ارزش فراوان دارند.قدیمی‌ترین این متون، نسخه «یسنا و ویسپرد» به تاریخ 976 یزدگردی برابر با 1016 قمری است که به شماره 3973 در کتابخانه وزیری یزد، نگهداری می‌شود. این نسخه به قلم بهرام بن مرزبان از کاتبان بنام زرتشتی در دوران صفویه، کتابت شده است.همچنین نسخه ارزشمند دیگر این مجموعه، «وندیداد ساده» به شماره 26288 است که به سال 992 یزدگردی برابر با 1032 قمری، به دست همین خوشنویس نوشته‌شده است.یکی دیگر از نسخه‌های قدیمی این مجموعه نیز کتاب «دبستان مذاهب» به شماره 53475 است که در سال 1060 قمری به دست محمد شریف بن شیخ میان سپاهی، کتابت شده است.