جعفر یوسفی
Political@khorasannews.com
 رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان قرار است به ترکمنستان برود و یکی از محورهای مهم این سفر، اولین دیدار او با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه است. این دیدار در شرایطی برگزار می‌شود که تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی تأثیر مستقیمی بر روابط دو کشور دارد. دیدار پیش‌روی پزشکیان و پوتین، فرصتی مهم برای بررسی ابعاد مختلف روابط ایران و روسیه است. در حالی که همکاری‌های نظامی و تسلیحاتی دو کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، تردیدهایی درباره راهبردی بودن این روابط وجود دارد. تحولات منطقه‌ای به‌ویژه در قفقاز جنوبی و نوار غزه نیز به چالش‌های موجود افزوده است. این دیدار می‌تواند سرآغازی برای تعمیق همکاری‌های راهبردی ایران و روسیه در دولت چهاردهم باشد. در این گزارش، به بررسی ابعاد پنهان و برجسته این دیدار پرداخته و تلاش می‌کنیم به این پرسش پاسخ دهیم که آیا این ملاقات می‌تواند فصل جدیدی در روابط تهران و مسکو بگشاید و تکلیف پرونده های باز قدیمی را مشخص کند؟
​​​​​​​


 سوخو و سامانه‌های دفاعی؛ آزمونی برای همگرایی دفاعی
یکی از موضوعات مهم در دستورکار این دیدار، بررسی سرنوشت قراردادهای تسلیحاتی بین ایران و روسیه است. با رفع تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل و برداشته شدن موانع حقوقی و بین‌المللی، مسیر برای تعاملات نظامی و دفاعی ایران با کشورهای مختلف به‌ویژه روسیه هموارتر شده است. در این میان، بحث خرید جنگنده‌های سوخو-۳۵ و سامانه‌های دفاع هوایی اس-۴۰۰ از روسیه مدت‌هاست که به عنوان یکی از محورهای همکاری دو کشور مطرح است. تاکنون، مقامات رسمی ایران و روسیه جزئیات دقیقی از زمان تحویل این تجهیزات ارائه نداده‌اند. اما گزارش‌های رسانه‌ای از جمله وب‌سایت «امنیت دفاعی آسیا» و روزنامه آمریکایی نیویورک‎تایمز مدعی تحویل سامانه‌های دفاعی اس-۴۰۰ به ایران شده‌اند. سامانه اس-۴۰۰، که یکی از پیشرفته‌ترین سامانه‌های دفاع هوایی جهان محسوب می‌شود، می‌تواند نقش مهمی در ارتقای سطح بازدارندگی دفاعی ایران ایفا کند. با توجه به تهدیدات منطقه‌ای علیه ایران، به‌ویژه از سوی رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای غربی، همکاری نظامی با روسیه اهمیتی ویژه پیدا می‌کند. این همکاری نه تنها در حوزه دفاعی، بلکه در عرصه‌های استراتژیک‌تر همچون توسعه سامانه‌های جنگ الکترونیک و تسلیحات پیشرفته نیز می‌تواند چشم‌انداز جدیدی برای تعاملات دفاعی دو کشور فراهم کند. از این رو، موضوع معاهدات تسلیحاتی و زمان‌بندی اجرای آن‎ها از محورهای حیاتی گفت‌وگوی پزشکیان با پوتین خواهد بود.
 روابط راهبردی یا مقطعی؟ 
در ژانویه ۲۰۲۲، شهید رئیسی، در سفر به مسکو، پیشنهاد امضای یک سند راهبردی ۲۰ساله با روسیه را مطرح کرد. این سند شامل همکاری‌های گسترده نظامی، اقتصادی و سیاسی میان دو کشور بود. با این حال، هنوز ابعاد دقیق این سند به طور کامل مشخص نیست و بسیاری از تحلیلگران معتقدند که بخش عمده‌ای از این همکاری‌ها صرفاً در چارچوب همکاری‌های مقطعی و موقتی شکل گرفته است. یکی از مهم‌ترین نمونه‌های این همکاری، مشاوره های  نظامی ایران به روسیه در جنگ اوکراین است. این همکاری به رغم تحریم‌های گسترده غرب علیه ایران و روسیه، سطح جدیدی از وابستگی متقابل بین دو کشور را نشان داد. اما سوال اساسی این‎جاست که این توافق 20 ساله چه ابعادی دارد و منافعش برای ایران کجاست؟ آیا روابط ایران و روسیه، نه از نوع همکاری راهبردی، بلکه بیشتر همکاری اجباری یا محتاطانه برای مقابله با بحران‎های مقطعی است؟ و صرفا عناصری از روابط استراتژیک را در خود دارد؟ طرف روسی به خوبی توانسته تا این‎جا نه در قالب یک توافق راهبردی بلکه به صورت ابزاری از این معاهده برای تامین منافع خود استفاده کند. این مسئله واقعیتی تلخ است که می تواند تبعات خطرناکی نیز در سیاست خارجی ایران به دنبال داشته باشد؛ چرا که یکی از شرایط مهم کنشگری موفق کشورها در عرصه بین الملل و تأمین منافع و امنیت ملی، برخورداری از متحدان استراتژیک متعدد است. شاید یکی از بزرگ‌ترین آزمون‌های این رابطه، تحولات اخیر در قفقاز جنوبی و موضع روسیه در قبال کریدور زنگزور باشد. پس از سفر پوتین به باکو و اعلام حمایت مسکو از معاهده صلح بین ارمنستان و آذربایجان، نگرانی‌هایی در تهران شکل گرفت. برخی تحلیلگران معتقدند که رویکرد روسیه به مسئله زنگزور، نشان‌دهنده عدم همسویی کامل این کشور با منافع استراتژیک ایران در قفقاز است. در این راستا، لازم است که پزشکیان در دیدار با پوتین، نگرانی‌های ایران را در قبال رویکرد روسیه به تحولات منطقه‌ای و به‌ویژه نقش این کشور در قفقاز جنوبی مطرح کند. به نظر می‌رسد که تفاوت درک ایران و روسیه از مفهوم روابط راهبردی، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که نیاز به بررسی و بحث در این دیدار خواهد داشت.
  روسیه و میانجیگری در غزه؟
تحولات جاری در نوار غزه و ضاحیه و جنایات مستمر رژیم صهیونیستی علیه مردم فلسطین و لبنان، یکی دیگر از موضوعات مهم منطقه‌ای است که در دستورکار این دیدار قرار دارد. با گذشت یک سال از عملیات طوفان الاقصی، وضعیت منطقه همچنان پرتنش است و بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که روسیه با توجه به نقش تأثیرگذار خود در معادلات منطقه‌ای، می‌تواند به عنوان یک میانجی‎گر برای برقراری صلح در منطقه وارد عمل شود. از سوی دیگر، اخیرا گزارش‌هایی منتشر شده که حاکی از حمله رژیم صهیونیستی به پایگاه «حمیمیم» روسیه در سوریه است. این اقدام می‌تواند بهانه‌ای مناسب برای روسیه باشد تا نقش فعال‌تری در مقابله با تجاوزات اسرائیل و حمایت از مقاومت در منطقه ایفا کند. دیپلماسی ایران نیز باید تلاش کند تا از این فرصت استفاده کرده و روسیه را به ایفای نقشی مؤثرتر در حمایت از فلسطینیان و مهار رژیم صهیونیستی تشویق کند.