​​​​​​​صادق غفوریان
M.ghafoorian@khorasannews.com
موضوع انتقال آب از تاجیکستان به ایران(منطقه خراسان) از جمله موضوعاتی بود که رئیس مجلس شورای اسلامی در سفر به تاجیکستان، روز گذشته در دیدار با رئیس مجلس ملی این کشور به آن اشاره کرد. دکتر محمد باقر قالیباف در این باره ضمن اشاره به حوزه های گوناگون همکاری های دوجانبه دوستانه و راهبردی و ۵۰ سند همکاری میان دوکشور، از طرح انتقال آب هم سخن گفت: «در بحث‌های انتقال آب، ما می‌توانیم از ذخایر آبی تاجیکستان برای بخش‌های شرقی ایران که نیازمند آب هستند، استفاده کنیم و از حوزه خدمات فنی و مهندسی در این بخش بهره ببریم.»
قالیباف: درباره انتقال آب مذاکره کردیم
رئیس قوه مقننه همچنان عصر روز گذشته در بازگشت از تاجیکستان، با اشاره به موضوع آب که محور بخشی از گفت‌وگوها در جریان این سفر بود، یادآور شد: یکی از فرصت‌های کشور تاجیکستان، نعمت آب فراوان در این کشور است که در این خصوص با رئیس جمهور تاجیکستان، صحبت کردیم تا بخشی از آب این کشور به ترکمنستان انتقال یابد تا بتوانیم از طریق سد دوستی فرصت برداشت حقابه بیشتری برای شرق کشور و استان خراسان رضوی داشته باشیم که جزئیات آن در جلسات خصوصی بررسی و پیگیری خواهد شد.
ماجرای واردات آب از تاجیکستان چیست؟
اما موضوع انتقال آب از تاجیکستان به ایران چیست که روز گذشته در سطح مذاکرات روسای پارلمان دو کشور به آن اشاره شده و به نوعی مورد تاکید ایران است؟در پاسخ می توان گفت،  آذرماه 1382، در دومین نشست شورای حکام منطقه ای مدیریت آب شهری در تهران، ایران و تا جیکستان برای گسترش و تعمیق روابط دو جانبه و بهبود وضعیت منابع آب تفاهم نامه امضا کردند.(ایرنا – 30آذر82) با این تفاهم نامه و آغاز برخی همکاری ها که احتمالا تداوم نیافته، ایده انتقال آب از تاجیکستان به عنوان یکی از کشورهای پرآب آسیای میانه به ایران مطرح می شود.بررسی های خراسان در این زمینه می گوید، بنابرگزارش ایسنا، به نقل از یک مقام وزارت انرژی تاجیکستان طرح صادرات آب از این کشور به ایران به اواسط دهه 80 شمسی بر می گردد، زمانی که ایران نامه ای دراین باره به امام علی رحمان رئیس جمهور ‌تاجیکستان ارسال و برای سرمایه‌گذاری سه میلیارد دلاری در پروژه‌ای برای انتقال آب به استان خراسان(600کیلومتر) اعلام آمادگی کرد. گزارش ها حاکی از این است که این پیشنهاد در مراحل اولیه لغو شد اما در سال 1387 ایران و تاجیکستان قراردادی را برای صادرات آب از تاجیکستان به ایران امضا کردند و در واقع تا شروع سال 2013 (1391-1392) تاجیکستان باید روزانه یک میلیارد متر مکعب آب آشامیدنی به ایران منتقل می کرد که این امر تاکنون محقق نشده است. جالب این که پس از این تفاهم نامه، نامجو وزیر وقت انرژی در سال 91 اعلام کرد: در سفری که آقای رئیس‌جمهوراحمدی نژاد به تاجیکستان داشتند، خوشبختانه در خصوص خط انتقال آب از تاجیکستان به ایران بین روسای سه کشور ایران، تاجیکستان و افغانستان توافقی صورت گرفت و آقای احمدی‌نژاد توانستند موافقت دو رئیس‌جمهور دیگر را اخذ کنند و در مجموع یک توافق نامه کلی بین 3 کشور به امضا رسید تا این مسئله در برنامه 3 کشور قرار بگیرد.
آب در برابر نفت
جالب این جاست، در دهه 80 که ایران همچون امروز دچار بحران های جدی آبی نبوده، در این تفاهم نامه به تاجیکستان پیشنهاد داده که درقبال انتقال آب دریاچه سریز تاجیکستان به خراسان، نفت؛ گاز یا پول پرداخت کند و برهمین اساس ایران متعهد شد یک لوله آب در مسیر 600 کیلومتری از بدخشان تاجیکستان تا خراسان ایران نصب کند اما این طرح و تفاهم نامه هیچ گاه عملیاتی نشده است.
تاجیکستان پرآب در آسیای مرکزی
حال این که چرا ایران برای جبران کم آبی خود، این مایه حیاتی را در تاجیکستان جست وجو می کند، باید به منابع انبوه آبی این کشور اشاره کرد. تاجیکستان یکی از کشورهای صاحب مقام در منابع و ذخایر آب در منطقه و جهان است. این کشور هشت میلیون نفری با 143 هزار کیلومتر مربع مساحت، 64 درصد منابع آبی آسیای مرکزی را در اختیار دارد و در جهان نیز از این نظر دارای جایگاه ششم است. دریاچه آب شیرین عمیق جهان موسوم به «آب بند سریز» تاجیکستان با 56 کیلومتر مربع مساحت و با ژرفای حدود 500 متر خود به تنهایی قادر به تامین آب شرب و انرژی برق آسیای میانه و خاورمیانه است.
600 کیلومتر صعب العبور
این تفاهم نامه در همان سال ها به دلیل مسیر کوهستانی و صعب العبور در بخش هایی از افغانستان و ترکمنستان موضوع بحث کارشناسان نیز بوده است که با وجود مسیر سخت اما «محمدرضا محسن» یک مسئول وقت در خراسان رضوی در سال 94 تایید کرد که نصب یک خط لوله 600 کیلومتری از خراسان ایران تا منطقه بدخشان در شرق تاجیکستان برای انتقال آب از بزرگ ترین دریاچه آب شیرین عمیق جهان موسوم به «آب بند سریز» امکان پذیر است.به هر روی، اگرچه طرح واردات آب از تاجیکستان که ما مرز مشترک فیزیکی با آن نداریم، در نوع خود طرحی برای جبران کم آبی است اما باید بپذیریم که تبعات تغییر اقلیم و عصر کم آبی نه برای ایران بلکه برای تمام کشورهاست و آیا به این اندیشیده ایم که در صورت اجرای این طرح و هزینه کلان آن، چنان چه کشور وارد کننده در مقاطعی خود دچار کم آبی شود، تا چه حد و تا چه زمان به صادرات آب متعهد می ماند؟
آیا نمی توان به راهکارهای عالمانه تری همچون ظرفیت های داخلی علمی سازی و بهره وری بیشتر از منابع موجود، توسعه آبیاری مدرن و شیرین سازی آب اندیشید؟