مسجد جامع گوهرشاد؛ پیوند دین و هنر

آشنایی با یادگار گوهرشاد خاتون در مشهد که پس از قرن‌ها، هنوز نیایشگاه زائران حرم رضوی است

نویسنده:

مترجم:

​​​​​​​
قدمت تاریخی، سبک معماری و زیبایی‌های هنری، مسجد گوهرشاد را تبدیل به یکی از جاذبه‌های مذهبی، تاریخی و فرهنگی و مورد توجه علاقه‌مندان کرده است. قیام مردم علیه  اقدامات رضاخان در این مسجد و وقایع بعد از آن را هم می‌توان از دلایل شهرت مضاعف این مسجد دانست. اثر تاریخی به جا مانده از دوره تیموری، از مساجد معروف ایران بوده و اکنون جزئی از حرم رضوی محسوب می‌شود.

تاریخچه ساخت و مرمت مسجد
احداث مسجد در سال ۸۱۸ قمری (برابر ۷۹۴ خورشیدی) با همت گوهرشاد، دختر امیر غیاث‌الدین ترخان، همسر شاهرخ، فرزند تیمور گورکانی و در دوران استانداری پسرش بایسنقر میرزا، در ضلع جنوبی حرم رضوی آغاز شد و در سال ۷۹۷ خورشیدی به اتمام رسید. گوهرشاد (۷۸۰ -۸۶۱ق) یکی از زنان نامدار عصر تیموری و مورد احترام امیر گورکانی بود و در امور مملکتی مورد مشورت قرار می‌گرفت. نام او در دو محل از بنای مسجد، یکی در بالای درِ ورودی ایوان دارالسیاده و دیگری در کتیبه ایوان مقصوره با خط شاهزاده بایسنقر میرزا با کاشی معرق به عنوان بانی مسجد نگاشته شده است. این مسجد بزرگ‌ترین مسجد از نظر وسعت در مجموعه بناهای آستان قدس رضوی است که صحن آن از نظر قدمت، کهن‌ترین صحن است. مسجد گوهرشاد مرکب از یک صحن، چهار ایوان، یک گنبد فیروزه‌ای، دو گلدسته و هفت شبستان است. بخش‌های مختلف این مسجد بارها مورد مرمت و تعمیر قرار گرفته است. یک بار در عصر صفویه پس از حمله ازبکان، آسیبی جدی به مسجد وارد شد که شاه عباس به مرمت آن همت گماشت. در سال ۱۰۸۳ق هم بر اثر زلزله خراسان بخش‌هایی از بنای مسجد شکست‌ برداشت که اقدامات مرمتی صورت گرفت و خرابی‌های ناشی از تهاجم افغان‌ها و شورش ملک محمود سیستانی هم در عهد افشاریه و قاجاریه برطرف شد. گنبد ایوان مقصوره با گذشت زمان آسیب دیده و چندین بار مرمت شده بود، در سال ۱۳۳۹ش به منظور مرمت اساسی تخریب و ساخت آن مجدد توسط معماران ایرانی و با رعایت همان ویژگی‌های گذشته و حفظ مشخصات اصلی آغاز شده، در سال ۱۳۴۱ش خاتمه یافت. پس از پیروزی انقلاب هم مرمت‌هایی در بخش‌های گوناگون مسجد جامع گوهرشاد مشهد صورت گرفته است. مسجد جامع گوهرشاد مشهد از محل موقوفات، دارای درآمد است که صرف تعمیرات و هزینه‌های جاری مسجد می‌شود.
بخش های مختلف مسجد
مسجد گوهرشاد چهار ایوان با سردرهای بلند دارد که به صورت قرینه در وسط چهار ضلع مجموعه مسجد قرار گرفته و بزرگ‌ترین آن، در ضلع جنوبی (قبله) صحن قرار گرفته و به نام ایوان مقصوره معروف است. در انتهای این ایوان، محراب زیبایی قرار دارد که یکپارچه از سنگ مرمر ساخته شده و از بخش‌های مهم مجموعه گوهرشاد به شمار می‌رود. پایه‌های داخلی ایوان با سنگ‌های مرمر سفید زینت یافته است و در منتهی الیه سمت راست محراب، منبر صاحب الزمان(عج) قرار دارد. منبری مرتفع و قدیمی که در سال ۱۲۴۳ق (عصر فتحعلی شاه قاجار) توسط استاد محمد خراسانی و به شیوه منبت کاری از چوب گلابی و گردو و بدون میخ فلزی ساخته شده و در سال ۱۳۲۰ش مرمت شده است. این منبر که شبیه منبرهای موجود در مسجد بیت‌المقدس و مسجد خلیل الرحمان در رواق حضرت ابراهیم(ع) در اردن ساخته شده، اکنون در حفاظی نگهداری می‌شود. شبستان‌های مسجد گوهرشاد به طور قرینه در اطراف ایوان‌ها با پایه‌های قطور، سقف ضربی و به سبک معماری سنتی مساجد ایران کلاف شده‌ و بارها مرمت شده‌اند. گنبد مسجد به بلندی ۴۱ متر بر بالای ایوان مقصوره جای دارد و سطح خارجی آن با آجر لعاب‌دار و یک کتیبه با خط کوفی تزیین شده‌است. در دو طرف این گنبد، دو مناره هرکدام به ارتفاع ۴۳ متر ساخته شده که از روی زمین شروع می شوند و پیوسته به ایوان مقصوره بالا می‌روند و به شکل گلدسته در می‌آیند.
10 شماره آخر
پربازدیدهای خراسان آنلاین