مراسم پرابهت غبارروبی ضریح مطهر
آشنایی با آیین غبارروبی که به جمعآوری نذورات، تنظیف داخل ضریح مطهر و گردگیری از قرآنها و اشیای نفیس درون آن میپردازدنویسنده: علیرضا کاردار
مترجم:
غبارروبی حرم مطهر از رسومی است که سالها با آداب خاصی برگزار میشود. این آیین قدیمی که از مراسم مهم حرم مطهر رضوی به شمار میرود، هنوز همچون گذشته در مناسبتهای ویژه برگزار میشود. آیین غبارروبی بهسبب افزایش تعداد زائران و ازدحام دایمی در اطراف ضریح و عدم امکان نظافت به موقع و جمعآوری نذورات داخل ضریح، بهتدریج دارای آداب و مقررات ویژهای شد و با تدوین آییننامهای، افرادی بهعنوان مسئول و خدمه خاص برای این آیین تعیین شدند.
تاریخچه مراسم غبارروبی
چون نخستین ضریح در اوایل دوره صفوی روی قبر مطهر امامرضا(ع) نصب شده، قدمت این آیین از قرن دهم هجری فراتر نمیرود. به گزارش نسیم رضوان، آیین غبارروبی در عهد صفوی سالی یک بار، پیش از عید نوروز برگزار میشد. این آیین در دوره قاجار سالی چندبار و با تشریفات بیشتر و گاه در مناسبتهای خاص مانند اعیاد مذهبی و ایام سوگواری با حضور مهمانان داخلی مانند علما، صاحبمنصبان کشوری و لشکری و گاه مهمانان خارجی انجام میشده است. پیش از این ها غبارروبی با نظارت اداره تشریفات برگزار میشد. در این آیین پس از حضور مدعوین و نیابت تولیت، غبارروبی با قرق حرم آغاز میشد. ضمن تنظیف و عطرافشانی داخل و خارج ضریح، محتویات داخل ضریح شامل مسکوکات نقره و طلا، جواهرات، وجوه نقد و عریضهها، جمعآوری و پس از تفکیک، در داخل کیسههای مخصوص مهروموم و تحویل خزانه میشد تا در روزهای بعد زیرنظر کمیسیون خاص، باز و پس از تفکیک نهایی، وجوه نقد به حساب آستانه واریز و درباره بقیه نذورات و عریضهها اقدام لازم شود. پس از انقلاب اسلامی هم آیین غبارروبی با تشریفات برگزار میشود و مسئولیت اجرای آن بر عهده معاونت اماکن متبرکه است.
نحوه اجرای آیین غبارروبی
ابتدا ناظم کشیک جعبه نقره نفیس کلید درِ پیش روی مبارک را که از اداره خدمه به دارالحفاظ انتقال یافته، به سرکشیک تحویل میدهد. سرکشیک پس از باز کردن در جعبه، کلید ضریح را تقدیم تولیت آستان قدس میکند. با ذکر صلوات در ضریح باز و پس از ادای احترام، غبارروبی آغاز میشود. همزمان با انتقال نذورات به خارج ضریح، قاریان برجسته آیاتی از کلاما... مجید را تلاوت میکنند. پنج تن از خدمه منتخب کشیک روز، نذورات را درون کیسههای مخصوص قرار میدهند. در حضور رئیس و معاون نذورات کل و دو بازرس و رئیس و معاون اداره خزانهداری کل آنها را مهروموم میکنند و طبق صورتجلسه به خزانهداری تحویل میدهند. سپس قرآن، رحل و دو گلدان نقرهای و روپوش سنگ مرقد مطهر را به خارج ضریح منتقل میکنند و سنگ مضجع را با گلاب مخصوص شستوشو میدهند. در این هنگام، قرائت قرآن خاتمه مییابد و مداحان به ذکر فضایل و مناقب حضرت رضا(ع) میپردازند. در خاتمه هم با همان تشریفات، در ضریح بسته و با پذیرایی از مدعوین در رواق دارالزهد، بستههای غبار مخصوص به آنان اهدا میشود.
درآمد و هزینهها
چون زائران علاوهبر وجوهی که درون ضریح میریزند، اشیا و لوازم دیگری هم بالای ضریح میاندازند، سرکشیک یا معاون او کار خدمت فوق ضریح را هر روز صبح مطابق مقررات انجام میدهد. کیسههای حاوی اشیا با نظارت نماینده خزانهداری و نذورات، به دفتر نذورات منتقل میشود. پس از تفکیک، اشیای متبرکشده دارای نام، در روز بعد به صاحبانش برگردانده و بقیه به خزانه تحویل میشود. هزینه برگزاری آیین غبارروبی از محل موقوفات خاص تامین میشود؛ بهطوری که بخشی از درآمد موقوفههای گنجعلی خان، عباسقلی خان شاملو و مرتضی قلی بیگ مربوط به دوره صفوی و شاه وردیخان، انیس الدوله و چند موقوفه دیگر به این امر اختصاص دارد.

تاریخچه مراسم غبارروبی
چون نخستین ضریح در اوایل دوره صفوی روی قبر مطهر امامرضا(ع) نصب شده، قدمت این آیین از قرن دهم هجری فراتر نمیرود. به گزارش نسیم رضوان، آیین غبارروبی در عهد صفوی سالی یک بار، پیش از عید نوروز برگزار میشد. این آیین در دوره قاجار سالی چندبار و با تشریفات بیشتر و گاه در مناسبتهای خاص مانند اعیاد مذهبی و ایام سوگواری با حضور مهمانان داخلی مانند علما، صاحبمنصبان کشوری و لشکری و گاه مهمانان خارجی انجام میشده است. پیش از این ها غبارروبی با نظارت اداره تشریفات برگزار میشد. در این آیین پس از حضور مدعوین و نیابت تولیت، غبارروبی با قرق حرم آغاز میشد. ضمن تنظیف و عطرافشانی داخل و خارج ضریح، محتویات داخل ضریح شامل مسکوکات نقره و طلا، جواهرات، وجوه نقد و عریضهها، جمعآوری و پس از تفکیک، در داخل کیسههای مخصوص مهروموم و تحویل خزانه میشد تا در روزهای بعد زیرنظر کمیسیون خاص، باز و پس از تفکیک نهایی، وجوه نقد به حساب آستانه واریز و درباره بقیه نذورات و عریضهها اقدام لازم شود. پس از انقلاب اسلامی هم آیین غبارروبی با تشریفات برگزار میشود و مسئولیت اجرای آن بر عهده معاونت اماکن متبرکه است.
نحوه اجرای آیین غبارروبی
ابتدا ناظم کشیک جعبه نقره نفیس کلید درِ پیش روی مبارک را که از اداره خدمه به دارالحفاظ انتقال یافته، به سرکشیک تحویل میدهد. سرکشیک پس از باز کردن در جعبه، کلید ضریح را تقدیم تولیت آستان قدس میکند. با ذکر صلوات در ضریح باز و پس از ادای احترام، غبارروبی آغاز میشود. همزمان با انتقال نذورات به خارج ضریح، قاریان برجسته آیاتی از کلاما... مجید را تلاوت میکنند. پنج تن از خدمه منتخب کشیک روز، نذورات را درون کیسههای مخصوص قرار میدهند. در حضور رئیس و معاون نذورات کل و دو بازرس و رئیس و معاون اداره خزانهداری کل آنها را مهروموم میکنند و طبق صورتجلسه به خزانهداری تحویل میدهند. سپس قرآن، رحل و دو گلدان نقرهای و روپوش سنگ مرقد مطهر را به خارج ضریح منتقل میکنند و سنگ مضجع را با گلاب مخصوص شستوشو میدهند. در این هنگام، قرائت قرآن خاتمه مییابد و مداحان به ذکر فضایل و مناقب حضرت رضا(ع) میپردازند. در خاتمه هم با همان تشریفات، در ضریح بسته و با پذیرایی از مدعوین در رواق دارالزهد، بستههای غبار مخصوص به آنان اهدا میشود.
درآمد و هزینهها
چون زائران علاوهبر وجوهی که درون ضریح میریزند، اشیا و لوازم دیگری هم بالای ضریح میاندازند، سرکشیک یا معاون او کار خدمت فوق ضریح را هر روز صبح مطابق مقررات انجام میدهد. کیسههای حاوی اشیا با نظارت نماینده خزانهداری و نذورات، به دفتر نذورات منتقل میشود. پس از تفکیک، اشیای متبرکشده دارای نام، در روز بعد به صاحبانش برگردانده و بقیه به خزانه تحویل میشود. هزینه برگزاری آیین غبارروبی از محل موقوفات خاص تامین میشود؛ بهطوری که بخشی از درآمد موقوفههای گنجعلی خان، عباسقلی خان شاملو و مرتضی قلی بیگ مربوط به دوره صفوی و شاه وردیخان، انیس الدوله و چند موقوفه دیگر به این امر اختصاص دارد.
10 شماره آخر
پربازدیدهای خراسان آنلاین