چرا «تاریخ بیهقی» متنی ادبی است؟
تاریخ بیهقی بیش از آن که یک کتاب تاریخی باشد، یک نثر ارزشمند ادبی است و جنبه‌های هنری و زیبایی‌شناسی آن بیش از جنبه‌های تاریخی‌اش نمود پیدا می‌کند؛ البته ارزش تاریخ‌نویسی بیهقی بسیار چشمگیر است، اما درباره این‌که چرا این متن، ادبی شمرده می‌شود، باید سه نکته را در نظر بگیریم؛ اول این‌که بیهقی دبیر است. یکی از جنبه‌های اساسیِ دبیری، قدرت نویسندگی است. بیهقی زیر نظر استادی مانند بونصر مشکان آموزش دیده و در نوشتن سرآمد شده؛ نکته دیگر، بلاغت در تاریخ بیهقی است. بیهقی از معنای بلاغت تصوری روشن دارد. سخن گفتن نزد او یک هنر است و رعایت سخن به مقتضای حال و مقام، کاملاً در تاریخ بیهقی دیده می‌شود. جنبه سوم کاربرد آرایه‌های شاعرانه است. بیهقی نثری آهنگین ساخته و بنا به ضرورت، از تشبیه، مجاز، کنایه و اغراق به خوبی استفاده کرده است. همه این‌ها باعث شده تاریخ بیهقی بیش از آن‌که یک کتاب تاریخ به نظر برسد، یک کتاب ادبی باشد؛ متنی که به زیبایی، تاریخ و ادبیات را با هم ترکیب کرده ‌است.
الگوبرداری نویسندگان بزرگ کهن و معاصر از بیهقی
​​​​​​​ابوالفضل بیهقی، پدر نثر فارسی است و نثر او از نظر سبک‌شناسی، نثر بینابین است؛ نیمه دوم قرن پنجم، دوره‌ای است که در آن سیاست‌نامه و قابوسنامه نوشته می‌شود. نثر بیهقی نه سادگی نثر گذشته را دارد و نه پیچیدگی نثر دوره بعد در آن دیده می‌شود. همین باعث می‌شود که بر نثر دوره بعد از خود تاثیرگذار باشد. خواننده با خواندن متن بیهقی احساس خستگی نمی‌کند و گویی در حال خواندن یک رمان تاریخی مربوط به دوره غزنوی است. نثر قرن ششم به بعد، بسیار از نثر بیهقی تاثیر گرفته است. جالب این‌که بسیاری از نویسندگان دوره‌های بعد از او نیز دبیر دیوان هستند، مانند نصرا... منشی، عطاملک جوینی و... . این‌ها از بیهقی الگوبرداری کردند. در عین حال هیچ کدام نتوانستند مانند او بنویسند. یک دلیلش این است که بیهقی به تعبیر مرحوم دکتر غلامحسین یوسفی، گزارشگر حقیقت است؛ انسانی تحصیل‌کرده که به خوبی می‌داند چگونه تاریخی همراه با حقیقت را بنویسد. همچنین به قول مرحوم دکتر علی‌اکبر فیاض در بین تاریخ‌نگاران قدیم، شاید هیچ‌کس مانند بیهقی معنای تاریخ را نفهمیده ‌است. او بر نثر دوره معاصر هم تاثیر گذاشته است. بزرگانی مانند احمد شاملو و محمود دولت‌آبادی به صراحت می‌گویند متأثر از تاریخ بیهقی بوده‌اند.