​​​​​​​
تحولات اخیر در سوریه، به ویژه قدرت‌گیری تحریرالشام، نگرانی‌های جدیدی را درباره سیاست‌های ترکیه در قفقاز جنوبی ایجاد کرده است. جاه‌طلبی‌های آنکارا فراتر از منطقه عربی گسترش یافته و به قفقاز جنوبی کشیده شده است؛ امری که می‌تواند به رویارویی مستقیم میان ایران، روسیه و ترکیه در این منطقه منجر شود. تلاش ترکیه و آذربایجان برای بهره‌برداری از این شرایط ژئوپلیتیکی در جهت منافع خود، پیامدهای امنیتی و اقتصادی گسترده‌ای خواهد داشت.
کریدور زنگزور؛ رقابت ژئوپلیتیکی ایران و آذربایجان
از منظر تهران، مهم‌ترین مسئله، احتمال حمله آذربایجان با حمایت ترکیه به استان سیونیک ارمنستان به‌منظور ایجاد کریدور زنگزور است. این مسیر ترانزیتی که ارتباط زمینی ایران و ارمنستان را قطع می‌کند، اتصال مستقیمی میان آذربایجان، نخجوان و ترکیه برقرار خواهد کرد؛ سناریویی که به‌طور بالقوه می‌تواند ایران را از مسیرهای کلیدی تجاری و ژئوپلیتیکی خود محروم کند. اگرچه مقامات آذربایجان تلاش دارند اهمیت این مرزها را برای ایران کمرنگ جلوه دهند، اقدامات اخیر از جمله بستن گذرگاه‌های مرزی و اعمال تعرفه‌های گمرکی بر کامیون‌های ایرانی نشان از تشدید فشارهای آذربایجان و ترکیه بر تهران دارد.
استراتژی باکو و نقش ترکیه
با وجود آن که باکو ظاهراً درخواست خود برای ایجاد کریدور زنگزور را از مذاکرات صلح با ایروان کنار گذاشته اما اقدامات عملی برای پیشبرد آن ادامه دارد. پس از تصرف قره‌باغ در سپتامبر ۲۰۲۳، رئیس‌جمهور آذربایجان بار دیگر بر ضرورت افتتاح این کریدور تأکید کرد و ارمنستان را از مانع‌تراشی در این مسیر برحذر داشت. ترکیه نیز هم‌راستا با سیاست‌های باکو، بار دیگر حمایت خود از این طرح را اعلام کرده است. در این میان، ضعف ساختار دفاعی ارمنستان پس از شکست در جنگ ۲۰۲۰، آن را در برابر فشارهای بیشتر از سوی آذربایجان آسیب‌پذیرتر کرده است.
تأثیرات استراتژیک و واکنش ایران
با توجه به شرایط موجود، ایران ناگزیر به اتخاذ تدابیر امنیتی جدید در قفقاز جنوبی است. تهران در سال‌های گذشته رزمایش‌های نظامی متعددی را در نزدیکی مرزهای شمالی خود انجام داده تا پیامی واضح به باکو و آنکارا ارسال کند. در عین حال، ایران با مسائل دیگری نیز مواجه است، از جمله همسویی آذربایجان با اسرائیل و همکاری‌های نظامی آنکارا-باکو. علاوه بر این، مسکو، به دنبال کنترل این کریدور به‌عنوان یک مسیر ترانزیتی جدید به ترکیه است. هرگونه تغییر در مرزهای منطقه می‌تواند موازنه قدرت را به نفع آذربایجان و ترکیه تغییر دهد.
خطرات گسترش ناتو به قفقاز
یکی از مشکلات مهم در بازگشایی کریدور زنگزور، ورود یک کشور عضو ناتو – ترکیه – به معادلات قفقاز جنوبی است. این مسئله نه‌تنها می‌تواند به افزایش تنش‌ها در منطقه منجر شود، بلکه نفوذ غرب را در حوزه‌ای که به‌طور سنتی تحت تأثیر ایران و روسیه بوده، گسترش خواهد داد. ازاین‌رو، سیاست ایران در قفقاز جنوبی متکی بر جلوگیری از تحقق سناریوی زنگزور و حفظ دسترسی خود به مسیرهای ارتباطی با ارمنستان و روسیه خواهد بود.