سرمایه اجتماعی و مسئولیت حرم رضوی

نویسنده: سید عباسعلی وهاب زاده موسوی

مترجم:


امروزه سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر امنیت ملی کشورها شناخته می‌شود. میان افزایش سرمایه اجتماعی و توان بازدارندگی کشورها در برابر تهدیدات داخلی و خارجی، همبستگی مثبتی وجود دارد. از این رو، هر نظام و حکومتی باید به‌طور مستمر سرمایه اجتماعی خود را رصد نموده و سازوکارهایی را دنبال کند که هرآن چه را به این داشته صدمه می‌زند، اصلاح کرده و اقداماتی را برای تقویت این سرمایه مهم برنامه ریزی نماید.
کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست و همواره شاهد تلاش دشمن برای کاهش این سرمایه حیاتی هستیم. در این میان، یکی از ظرفیت‌های مهمی که می‌تواند به تقویت سرمایه اجتماعی کمک کند، ظرفیت بارگاه ملکوتی حرم مطهر حضرت رضا علیه السلام است. از آنجا که سرمایه اجتماعی نتیجه اعتماد عمومی، مشارکت شهروندان، شبکه‌های اجتماعی و همبستگی اجتماعی است، در جوامع دینی همانند کشور ما، نقش مکان های مذهبی همچون حرم مطهر رضوی در افزایش مشارکت مردم، جلب اعتماد عمومی و ایجاد شبکه‌های کنشگر بسیار پررنگ است. مردم به حرم مطهر امام رضا(ع) ارادت خاصی داشته و به آن اعتماد عمیقی می‌کنند. این تعلق قلبی و روحی به امام هشتم، انگیزه‌ای قوی برای مشارکت در فعالیت‌های مرتبط با حرم مطهر و نام مبارک ایشان ایجاد می‌کند و به‌طور خودجوش شبکه‌های اجتماعی را بین خود سامان می‌دهند. مناسبت‌هایی مانند دهه کرامت یا دهه آخر صفر در مشهد مقدس، نمونه عینی از اعتماد، مشارکت، شبکه‌سازی و همبستگی اجتماعی بین زائران و مجاوران است. 
اما این ظرفیت عظیم در کشور ما غالباً به زمان‌ها و مناسبت‌های خاص محدود شده و از آن در سایر زمان‌ها و مکان‌ها، به ویژه در حوزه حکمرانی، بهره‌برداری نشده است.
 حرم مطهر رضوی می‌تواند با ایجاد شبکه‌های هم‌عرض در بدنه مردم، این ظرفیت را به‌طور مستمر در اختیار گیرد. ایجاد چنین شبکه‌ای نیازمند رعایت نکات زیر است:
1) تقویت عناصر هویت‌ساز: ایجاد و تقویت نشان‌ها، سرودها، هویت بصری و مناسک ویژه که نمایانگر اتصال کنشگران و مردم به حرم مطهر رضوی باشد.
2) گسترش زمان و مکان برنامه‌ها: برنامه‌ها نباید منحصر به زمان و مکان خاص باقی بمانند، بلکه باید به‌صورت نرم توسعه‌ زمانی، مکانی و موضوعی متناسب با اهداف از پیش تعیین‌شده ایجاد شوند. به‌عنوان مثال، شبکه خادمیاران رضوی، شبکه خیرین سلامت رضوی، شبکه مبلغین جهادی رضوی  و شبکه نوجوانان رضوی می‌توانند در طول این اتصال تعریف شوند.
3) رعایت بوم فرهنگ محلی: استفاده از شبکه معتمدین محل برای توسعه این شبکه بسیار حائز اهمیت است.
4) شفافیت در فرایندها: شفافیت در فرایندها و اقدامات، عاملی مهم برای اعتماد و افزایش تعلق شهروندان به شبکه کنشگران است، لذا باید اقدامات شفافیت‌ساز از ابتدا در طراحی دیده شود.
5) استمرار ارتباط با مخاطب: حفظ ارتباط با اعضای شبکه در یک فرایند مشخص، سبب پایایی آن خواهد شد. باید تلاش شود تا اعضای شبکه به بهانه‌های گوناگون به ارتباط خود با آستان قدس رضوی ادامه دهند.
6) فعال‌سازی افراد صاحب‌نام: اتصال افراد صاحب‌نام مشغول به خدمت داوطلبانه در حوزه خدمات عمومی و خیرخواهانه به حرم مطهر رضوی، مسیر را هموارتر خواهد کرد.
7) تقویت مرجعیت حرم مطهر: تقویت مرجعیت حرم مطهر رضوی در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و معنوی، شبکه ذیل آن را منسجم‌تر و مؤثرتر خواهد کرد.
8) طراحی نقش برای اعضای شبکه: طراحی نقش برای هر یک از اعضای شبکه و مشارکت آفرینی، حس دلبستگی به آن را در بین ایشان تقویت خواهد کرد.
9) جلوگیری از رقابت با بخش خصوصی: ضروری است این شبکه‌ها به‌گونه‌ای طراحی شوند که رقیب بخش خصوصی و مجموعه‌های داوطلب هم‌عرض تلقی نشوند.
 ایجاد چنین شبکه‌های به هم پیوسته پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع)، نه‌تنها سبب شکل‌گیری سرمایه اجتماعی بزرگ و گسترده‌ای برای آستان قدس رضوی می‌گردد، بلکه حس تعلق به یک نهاد مذهبی و انقلابی، افزایش سرمایه اجتماعی نظام را نیز به دنبال خواهد داشت. این امر موجب می‌شود جامعه‌ای پایدارتر و پویاتر از گذشته شکل گیرد و شهروندان در بحران‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نقش‌آفرینی بیشتری داشته باشند.
 در نهایت، تقویت سرمایه اجتماعی از طریق ظرفیت‌های حرم مطهر رضوی، می‌تواند به ایجاد جامعه‌ای همدل و هم‌پیمان منجر شود که در آن، همگان در سایه عنایات امام رضا(ع) برای ارتقای کیفیت زندگی و بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی خود تلاش کنند.
10 صفحه اول