چگونه می توان مقیم این سرزمین بزرگ بود و دل در گرو آقای مهربان و رئوف آن نداشت؛ این که فریاد می شود، ایران «ایران امام رضا(ع)» است یا ایشان ولی نعمت ایران است یا او سلطان خراسان و ایران است؛ همه در جست وجوی یک معنا و مفهوم است که امام رضاجان ما عاشقت هستیم و هرجای این سرزمین بزرگ باشیم، دست بر سینه می نهیم و سلامت می کنیم و به یقین می دانیم که تو سلاممان را پاسخ می دهی؛ یعنی همه ایران و همه عاشقان تو در هر جای جهان که باشند، با یک «سلام» زائرت می شوند.
اما «زیارت» چیست و چگونه می توان یک زیارت متعالی را تجربه کرد؟ ما برای یافتن این پاسخ ها به سراغ دکتر احد فرامرز قراملکی، استاد برجسته علوم اسلامی و پژوهشگر حوزه زیارت و رئیس بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی رفتیم. تاملات قراملکی در باب زیارت، البته در کتابی نیز با عنوان «شهد زیارت» پیش از این منتشر شده است.
 آقای دکتر قراملکی، اگر موافق باشید با این پرسش آغاز کنیم که اساسا نقطه آغاز زیارت چیست یا کجاست؟
   قطعا «نیت» وضعیت و حال درونی فرد، نقطه آغاز زیارت است که برای شخص پدید می آید. این وضعیت، دلتنگی و دوری از معصوم(ع) است. در واقع زیارت از تحول حال آغاز می شود و نتیجه دگرگونی، قصد و نیت دیدار است. اگر زیارت را به یک «سفر» تشبیه کنیم، ارادتمند اهل بیت(ع) در پی قصد دیدارو زیارت، بهترین تدارک را برای آن آماده می کند.  آری، نیت مهم‌ترین مولفه زیارت است. حال که اشاره کردید، نیت مهم ترین مولفه زیارت است، درباره مراحل شکل گیری آن برایمان توضیح دهید.
ببینید، نیت کردن تنها به زبان آوردن این نیست که «می خواهم به زیارت بروم» بلکه نیت سه جایگاه دارد؛ زبان، ذهن و دل. با این توضیح که نیت زبانی بیانِ وجه و راز سفر است. نیت ذهنی هوشیاری به زیارت و قصد درونی است و نیت در دل نیز خواهش و تمنای دیدار است. نیت در دل نشان می دهد که سفر در درون آغاز شده و زائر آماده سفر از مبداء خود است.
​​​​​​​جناب قراملکی، در یکی از سخنرانی های مرحوم استاد فاطمی نیا این طور شنیدم که می گفتند، یکی از توصیه های آیت ا... بهجت برای زیارت حضرت رضا(ع) ارتباط کلامی با ایشان است. حال این سوال را مطرح می کنم که اساسا جایگاه گفت وگو با امام که بخشی ازآن در قرائت زیارتنامه تحقق می یابد، چیست؟
 ما در سوال قبل به موضوع «نیت» اشاره کردیم؛ حال خوب است بدانیم که نیت چه به زبان و چه به خطور ذهنی یا هوشیاری درونی باشد، در هر صورت از جنس «سخن» است. در حقیقت، صورتِ نیت، گفت وگو با زیارت شونده است، چه این گفت وگو لفظی- زبانی یا معنایی-ذهنی باشد. گفت وگوی صمیمی زائر با آقای خود است که سوی او می رود و می گوید: «آقاجان برای دیدار تو قربة الی ا... به سویت می آیم و می دانم من را طلبیده ای و الا من کجا و بارگاه تو کجا.»
معنای این طلبیدن، یعنی آقا می خواهد به دیدارش بروم. گویی زائر به دعوت زیارت شونده پاسخ مثبت و لبیک می دهد. بنابراین، زیارت همه، گفت وگوی درونی زائر با خدا و زیارت شونده است. زیارت، دیدار خاموش نیست اگرچه زائر در ظاهر در سکوت باشد. گفت وگوی صمیمی، یکی از مولفه های زیارت یا حداقل مولفه مراتب بالای آن است از آن جا که نیت مستمر است، گفت وگو نیز به دنبال آن مستمر است.
  استاد، چگونه می توان در زیارت به این «گفت وگوی صمیمی» با امام رسید؟
 در این زمینه کمک گرفتن از زیارت نامه ها نقش موثری در ایجاد این گفت وگوی صمیمی با امام دارد. طالب زیارت متعالی با زیارت نامه ها انس دارد و تلاش می کند در مضامین و معانی آن ها تامل و ژرف نگری کند. به نوعی می توان گفت، تامل، اندیشه و تدبر در محتوای زیارت نامه مقدمه ای برای گفت وگوی صمیمی با امام(ع) است.
یکی از زیباترین صورت های گفت وگوی صمیمی، مناجات است. زائر در فرایند زیارت، فرصتی برای راز و نیاز می یابد. مشتاق زیارت متعالی، از زبان شخصی خود فراتر می رود و می خواهد خدا را همان گونه بخواند که مولایش می خواند از این روبه سراغ مناجات و دعاهای روایت شده از اهل بیت(ع) می رود. بی شک، مناجات در فضای قدسی زیارت، بال و پری برای تعالی و معراج زائر می شود.
گفت وگو و پرسش درباره زیارت متعالی و معرفت اندوزانه، حقیقتا دنیای وسیع و ناتمامی دارد که در این مجال جای نمی گیرد. اما سوال پایانی ام درخصوص حاجت خواستن از امام است.
جناب استاد، وقتی به زیارت آقا امام رضا(ع) می رویم، از ایشان چه بخواهیم؟
ببینید، هرکسی نیازی دارد و دوست دارد نیاز خود را با ولی خدا در میان بگذارد.  تنها خط کشی، مرز بین حوایج شرعی مباح از خواسته های حرام و مکروه است.
اما چند نکته درباره حاجت خواستن از امام قابل توجه است:اول؛ طبق قاعده «جمع امور اگر مقدور باشد، بهتر است» مطلوب این است که همچون آیه قرآن «رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» حاجتی برای نیکی دنیوی و اخروی طلب کنیم. نکته دوم، این حقیقت است که از بزرگان، حاجت بزرگ بخواهیم، چه دنیوی و چه اخروی. البته در امور دنیوی، امر بزرگ به معنای زیاده خواهی و حرص آوری نیست. نکته سوم نیز در امر حاجت خواستن از امام، به میزان معرفت زائر باز می گردد. به نوعی حاجات، هم درجه هایی از کم ارزش یا پر ارزش دارند. هرچه معرفت زائر عمیق تر باشد حاجتش هم متعالی تر می شود و هرچه حاجاتش متعالی تر باشد، گاهی به زیارت متعالی نزدیک تر می شود.


آداب زیارت امام رئوف(ع)
ذکر مختصر رفتارهایی که برای زیارت امام هشتم(ع) باید انجام داد به همراه دستوراتی در این زمینه از مرحوم آیت ا... بهجت
علیرضا کاردار

​​​​​​​روز بیست و سوم ماه ذی‌القعده روز زیارتی مخصوص علی بن موسی الرضا(ع) ذکر شده است؛ روزی که مشتاقان حضرت از همه جای دنیا رو به سوی مشهد می‎کنند و سر تعظیم بر آستان مبارکش فرود می‎آورند و دست دعا به ضریحش می‌گیرند. هرچند گفته‌اند «هیچ آدابی و ترتیبی مجو، آن‌چه می‌خواهد دل تنگت بگو» اما شرفیاب شدن به حضور بزرگواری در مقام امام معصوم(ع) آداب خاصی دارد که زیارت را پربارتر و ان‌شاءا... مقبول‌تر خواهد کرد. به همین مناسبت به طور خلاصه از آداب زیارت امام رضا(ع) گفته‌ایم.

​​​​​​​
این گونه به حرم برویم
مستحب است هنگام نیت برای زیارت حرم امام رضا(ع)، پیش از خروج از منزل غسل زیارت کنیم و پاکیزه‌ترین لباس را بپوشیم. بدن و جامه را خوشبو کنیم. شایسته است زائر هنگام خروج از خانه و حرکت به سوی حرم پیوسته اذکار الهی را بر لب داشته باشد، با وقار و آرامش حرکت کند و قدم‌هایش را کوتاه بردارد. مراقب رفتار و گفتار خود باشیم تا دلی را نشکنیم و گناهی مرتکب نشویم. از جمله زیارت‌های کوتاه آن حضرت که امام جواد(ع) آموزش داده‌اند، صلوات خاصه است که شایسته است در هر مقامی خوانده شود: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی عَلِی بْنِ مُوسَی الرِّضَا الْمُرْتَضَی...» هنگامی که به حرم رسیدیم اذن دخول بخوانیم. یعنی وقتی وارد حریم حرم می‌شویم دعای مخصوص اجازه گرفتن برای ورود به سرای امام(ع) را قرائت کنیم. با احترام وارد شویم و اطراف ضریح مطهر ادب را رعایت کنیم. برای زیارت حقی ناحق نکنیم، کسی را هل ندهیم، با دعا و صلوات بلند باعث ناراحتی اطرافیان نشویم و حال ملکوتی دیگران را به هم نزنیم. گفته شده صلوات بلند خوب است؛ اما ادب اقتضا می‌کند در محضر امام(ع) صدا بلند نشود. زیارت‌نامه‌های وارده را بخوانیم. رعایت محرم و نامحرم را بکنیم. در کل مراقب حق‌الناس باشیم. نماز زیارت را که دو رکعت مستحبی است، بخوانیم. در قنوت نماز حاجت خود را بخواهیم. ثواب زیارت را تقدیم ملتمسان دعا، والدین، فرزندان، درگذشتگان و مخصوصا درگذشتگان بدون وارث کنیم. در حد توان صدقه بدهیم و هنگام وداع با حضرت(ع) و خروج از حرم، از خدا بخواهیم که زیارت‌مان را قبول کند و آخرین زیارت عمرمان نباشد.
توصیه‌های آیت‌ا... بهجت برای زیارت
مرحوم آیت‌ا... محمدتقی بهجت در کتاب «برگی از دفتر آفتاب» در باب زیارت امام رضا(ع) آدابی مطرح کرده اند که به طور خلاصه ذکر می‌کنیم.
«زیارت شما قلبی باشد. در موقع ورود اذن دخول بخواهید. زیارت امام رضا(ع) از زیارت امام حسین علیه‌السلام بالاتر است، چرا که بسیاری از مسلمانان به زیارت امام حسین(ع) می‌روند. ولی فقط شیعیان اثنی عشری به زیارت حضرت امام رضا(ع) می‌آیند. به قلب‌تان مراجعه کنید و ببینید آیا تحولی در آن به وجود آمده و تغییر یافته است یا نه؟ اگر تغییر حال در شما بود، حضرت(ع) به شما اجازه داده است. اگر حال داشتید به حرم وارد شوید. اگر هیچ تغییری در دل شما به وجود نیامد و دیدید حال‌تان مساعد نیست، بهتر است به کار مستحبی دیگری بپردازید. بعد به حرم بروید. ملتفت باشید! معتقد باشید! همه زیارت‎نامه‌ها مورد تأیید هستند. زیارت جامعه کبیره را بخوانید. زیارت امین ا... مهم است. قلب شما این زیارات را بخواند. با زبان قلب خود بخوانید. لازم نیست حوائج خود را در محضر امام(ع) بشمرید. حضرت(ع) می‌دانند. مبالغه در دعاها نکنید. زیارت قلبی باشد. امام رضا(ع) به کسی فرمودند: «از بعضی گریه‌ها ناراحت هستم!» حرف آخر این که: عمل کنیم به هر آن‌چه می‌دانیم. احتیاط کنیم در آن‌چه خوب نمی‌دانیم. با عصای احتیاط حرکت کنیم.»