​​​​​​​
امروز همه از بحران و کمبود آب سخن می گویند. رسانه ها، مسئولان و هر آن که دستی در حوزه محیط زیست دارد، درباره وضعیت بغرنج آب به ویژه چالش های آینده آن ابراز نگرانی می کنند. در میان این موارد، آن جا که صحبت آمار و ارقام به فاجعه کمبود آب می رسد، داستان کاملا متفاوت و غم انگیز می شود.
کدام آمار، کدام ارقام؟
در سال های اخیر درباره بحران آب و فاجعه آب سوزی و استفاده های غیر علمی با برداشت های بی رویه آن زیاد شنیده و آمارهای مختلفی را دیده  یا خوانده ایم. حالا اما با آمار جدیدی روبه رو هستیم که بیش از موارد پیشین باید نگرانمان کند.
ماجرای سرانه آب
غصه جدید به سرانه آب مرتبط است؛ دبیرکل فدراسیون صنعت آب گفته است: سرانه آب به کمتر از 500 متر مکعب در سال کاهش یافته، در حالی که این رقم در سال 1393 هزارو500 متر مکعب بوده است.
نابودی سرانه آب طی نیم قرن
بهره برداری غیرعلمی و بدون تدبیر آب در دهه های اخیر در کشور، جامعه ایرانی را روز به روز تشنه تر کرده است. بنابرگزارش خبرگزاری دولتی ایرنا، بهمن ماه 1393، معاون وقت حفاظت و بهره‌برداری شرکت مدیریت منابع آب ایران درباره سرانه آب در کشور آماری داده که قابل تامل است: طی 40 سال گذشته سهم سرانه آب هر نفر درکشور 7هزار مترمکعب بود که اکنون به دو هزار مترمکعب کاهش یافته و این رقم با روند نزولی به هزار و 500 متر مکعب خواهد رسید.(ایرنا-30بهمن93)
سرانه آب چیست؟
برای این که دقیقا بدانیم، وقتی می گوییم سرانه آب، مقصود چیست به تعاریفی که متخصصان حوزه آب و انرژی دارند، مراجعه می کنیم. به میزان مصرف آب در یک واحد زمانی مشخص مانند شبانه روز توسط یک مصرف کننده خاص، سرانه مصرف آب گفته می شود. برای مصارف آب خانگی و آب شهری سرانه مصرف آب عبارت است از میانگین مجموع کل مصارف مختلف هر نفر از جمعیت یک شهر یا منطقه در شبانه روز به مدت یک سال. این سرانه دارای انواع مصارف است همچون سرانه مصرف آب خانگی، سرانه مصرف آب فضای سبز، آب کشاورزی، آب آتش نشانی، آب صنعتی و آب دام و طیور.
وقتی سرانه آب کم می شود
حال کاهش و سیر سقوط سرانه آب از 1500 به 500 مترمکعب، با چالش ها و مصائب گوناگونی همراه خواهد بود.
شریعت دبیرکل فدراسیون صنعت آب در این زمینه به چالش‌های اجتماعی، سیاسی و امنیتی مرتبط با آب اشاره می کند و می گوید: مسئله آب دیگر تنها محدود به اختلافات بین کشور‌ها نیست بلکه به درون استان‌ها و شهر‌ها نیز کشیده شده و این موضوع نیازمند مدیریت جدی است.
کسری 140 میلیارد مترمکعبی در آبخوان ها
برداشت بی رویه از سفره آب زیرزمینی دشت، پیامدهایی همچون تغییر کیفیت آب زیرزمینی، افزایش مصرف انرژی استحصالی آب زیرزمینی، افزایش آسیب پذیری دشت نسبت به خشکسالی، نشست زمین، از بین رفتن اکوسیستم منطقه و... را نیز به دنبال داشته است. از سویی برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی طی سال‌های اخیر موجب کسر بیش از 100 میلیارد متر مکعب در آبخوان‌ها شده که رقم بسیار نگران کننده‌ای است و با افت شدید تراز آب زیر زمینی، بسیاری از دشت‌های کشور ممنوعه تلقی می‌شوند. محمد فرامرز مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان منابع طبیعی اعلام کرده که درحال‌حاضر کسری آبخوان‌های کشور حدود ۱۴۰ میلیارد مترمکعب است.
افزوده شدن سالانه ۳ تا ۴ میلیارد مترمکعب به ناترازی
البته که روند ناترازی آب در یک نقطه ثابت نمی ماند و هر ساله بر میزان ناترازی افزوده می شود. روز گذشته، وزیر نیرو در بازدید از بیستمین نمایشگاه آب در تهران به این نکته اشاره و اظهار کرده است: ریزش سالانه در کشور قبلا ۴۰۰ میلیارد متر مکعب بود که ۱۳۰ میلیارد متر مکعب آن قابل استحصال بود، الان بارش سالانه به ۳۸۰ میلیارد متر مکعب رسیده و ۱۵۰ میلیارد متر مکعب آب به آبخوان های کشور بدهی داریم و سالی ۳ تا ۴ میلیارد متر مکعب به این ناترازی اضافه می شود، لذا صرفه جویی باید در دستور همگان قرار گیرد. به گفته وزیر نیرو، بهره وری حداکثری در مصرف آب برای همه بخش ها از کشاورزی تا صنعت و شرب باید در دستور قرار گیرد.
مشکلات برق کمتر از آب است
در شرایطی که اکنون در کشور با قطعی های بابرنامه و بی برنامه برق مواجه ایم، این را باید بدانیم که چالش های برق در عین حال کمتر از آب است. وزیر نیرو می گوید: مشکل برق کمتر از آب است چون برق به روش خورشیدی و تجدید پذیر هم تولید می شود اما آب قابل تجدید نیست.(فارس-6بهمن)
سرانه منابع آب تجدیدپذیر یک چهارم متوسط جهانی
بخش عمده این چالش ها که ریشه در تغییرات اقلیمی و کاهش بارش ها دارد، شرایط کشور را بحرانی تر نیز کرده است.
اندیشکده جامعه، در ذیل پژوهشی که در پژوهشکده مطالعات فناوری انجام شده، می نویسد: به دلیل شرایط اقلیمی، پراکنش نزولات جوی در کشور به گونه ای است که ایران در ردیف کشورهایی با محدودیت آب قرار گرفته است. متوسط بارش سالانه کشور، یک سوم متوسط بارندگی در جهان است. مطابق آمار منتشر شده توسط وزارت نیرو، متوسط ریزش های جوی در سال آبی که از اول مهر شروع و به آخر شهریور سال بعد ختم می شود، در پنجاه سال اخیر ۲۴۸ و در 11سال اخیر، ۲۲۴ میلی متر بوده است. منابع آب تجدیدشونده نشان دهنده برخورداری یک کشور از منابع آب است که می توان بر اساس آن برنامه ریزی کرد. سرانه آب تجدیدشونده در کشور در سال ۱۳۴۰ حدود ۶۰۰۰ مترمکعب بوده که در سال ۱۳۸۷ به ۱۸۰۰ و در سال های اخیر به ۱۳۰۰ مترمکعب در سال رسیده است. این رقم در جهان حدود ۷۶۰۰ مترمکعب در سال برآورد می شود. بنابراین در حال حاضر سرانه منابع آب تجدیدپذیر در ایران، یک چهارم متوسط جهانی است.