سنگ بنای هویت فارسی زبانان

نویسنده: شاه‌منصور شاه‌میرزا ادب‌پژوه تاجیک

مترجم:


​​​​​​​
 حکیم فردوسی با خلق شاهنامه، نه‌تنها زبان فارسی را از نابودی حفظ کرد، بلکه آن را به سنگ‌بنای هویت ملی فارسی‌زبانان تبدیل نمود. شاهنامه شکوه سخن فارسی و خردنامه‌ای بشری است که در طول قرون، همچنان در قلب فارسی‌گویان جای داشته است. این اثر نه فقط یک کتاب، بلکه گنجینه‌ای فرهنگی است که ارزش‌های میهن‌پرستی، جوانمردی و خردورزی را در جان مردمان نهادینه کرده است. هر واژه‌ این اثر جاودانه، پژواکی از تاریخ، فرهنگ و اسطوره‌های ایران است که نسل‌های مختلف را با گذشته پرافتخارشان پیوند داده و همچنان الهام‌بخش ادبیات، هنر و پژوهش‌های فرهنگی است.
نفوذ شاهنامه در  کشورهای فارسی‌زبان
شاهنامه در طول تاریخ، مرزهای زبانی و جغرافیایی را درنوردیده و به اثری فراگیر در میان ملت‌های فارسی‌زبان تبدیل شده است. در ایران، افغانستان،تاجیکستان و سایر مناطق فارسی‌زبان، شاهنامه همواره مورد توجه پژوهشگران، ادیبان و هنرمندان بوده است. به عنوان نمونه در تاجیکستان نمایش‌های تئاتری، آثار سینمایی و نقاشی‌های بسیاری بر اساس داستان‌های شاهنامه خلق شده‌اند که نشان‌دهنده تأثیر ماندگار این اثر است. نسخه‌های ارزشمند خطی آن در کتابخانه‌های ایران محفوظ مانده‌اند و همواره پژوهش‌هایی برای بررسی جنبه‌های مختلف این شاهکار صورت می‌گیرد.
در کنار ادبیات و هنر، شاهنامه نقش عمیقی در فرهنگ عامه فارسی‌زبانان دارد. بسیاری از نام‌های رایج در میان ایرانیان برگرفته از شخصیت‌های حماسی شاهنامه هستند که این نام ها در کشور تاجیکستان بیشتر به گوش می رسد. در بسیاری از مناطق ایران و دیگر کشورها، آیین‌های سنتی با الهام از داستان‌های شاهنامه برگزار می‌شود و این اثر همچنان در شکل‌گیری هویت فرهنگی نسل‌های جدید نقش ایفا می‌کند. حتی در برخی جشنواره‌های هنری و فرهنگی، بخش ویژه‌ای به نمایش شاهنامه و تأثیر آن بر فرهنگ ایران اختصاص داده می‌شود.
شاهنامه، میراثی که نسل‌ها را پیوند می‌دهد
با این که بیش از هزار سال از سرودن شاهنامه گذشته است، این اثر همچنان الهام‌بخش نسل‌های جدید است. از کودکی، بسیاری از فارسی زبانان داستان‌های شاهنامه را می‌آموزند و شخصیت‌های حماسی آن را به عنوان الگوهای اخلاقی و رفتاری خود برمی‌گزینند. واژه‌ها، مضامین و آموزه‌های شاهنامه در زندگی روزمره مردم نمود دارد و ادبیات فارسی بدون تأثیر آن قابل تصور نیست. البته در آموزش و پرورش همه کشورهای حوزه تمدنی ایرانی فرهنگی باید  توجه ویژه‌ای به این شاهکار صورت اختصاص داده شود و مدارس و دانشگاه‌ها بیش از پیش بر اهمیت آن در تقویت هویت ملی تأکید کنند.یکی از مهم ترین نمود های ارزشمندی و عظمت این اثر باشتانی جاودانه بررسی نسخه‌های خطی شاهنامه، مطالعه سبک و زبان فردوسی و تحلیل داستان‌های آن توسط  پژوهشگران و دانشگاهیان است. همچنین در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای معرفی این اثر به نسل جوان از طریق رسانه‌های نوین صورت گرفته است. از تولید فیلم‌های سینمایی و انیمیشن‌های اقتباسی گرفته تا انتشار نسخه‌های صوتی شاهنامه، همه تلاش‌ها نشان‌دهنده اهمیت تداوم میراث فردوسی در دوران معاصر است. اما باید به این نکته مهم اشاره کرد که این کافی است.
شاهنامه، کتاب صلح و خرد
در دوران پرتنش امروز، نیاز به آموزه‌های فردوسی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. شاهنامه نه‌تنها روایتگر دلاوری‌های ایرانیان، بلکه چراغ راهی برای صلح و دوستی میان ملت‌هاست. در زمانه‌ای که جنگ و خشونت جهانی را تهدید می‌کند، خرد فردوسی ما را به بردباری، عدالت و احترام به یکدیگر دعوت می‌کند. این اثر همچنان راهنمایی برای چگونگی زیستن بر پایه خردورزی و انصاف است.از دیگر جنبه‌های ارزشمند شاهنامه، آموزه‌های اخلاقی و فلسفی آن است که نه‌فقط در جنگ‌ها و نبردها، بلکه در زندگی روزمره نیز کاربرد دارند. فردوسی در سراسر شاهنامه به  پرهیز از ظلم و توجه به انسانیت اشاره دارد. این پیام‌ها امروزه بیش از همیشه ضروری به نظر می‌رسند و می‌توانند راهنمای بشر در تعاملات اجتماعی و سیاسی ما باشند.حکیم توس با شاهنامه نه‌فقط تاریخ و اساطیر ایران فرهنگی و فارسی زبانان را جاودانه ساخت، بلکه بنیان فرهنگی فارسی‌زبانان را استوارتر کرد. این اثر، سندی از هویت ملی ماست که همچنان زنده و پویا باقی مانده و در قلب فارسی‌گویان جهان می‌درخشد.این یادداشت را پندی از سوی فردوسی که به گمان من خطابی به همه فارسی زبانان است به پایان می رسانم.
بکوشید و خوبی به کار آورید
 چو دیدند سرما بهار آورید
10 صفحه اول