سادات، این جا عزیزند

آشنایی با رواق دارالسیاده حرم مطهر امام رضا(ع) که در ابتدا محل استراحت سادات و نوادگان علی بن ابی‎طالب(ع) بوده است

نویسنده: علیرضا کاردار

مترجم:



«دارالسیاده» در لغت به معنای «خانه سادات» است که این مکان و محدوده در گذشته، محل اقامت سادات و اولاد امیرمومنان(ع) بوده است. علاقه به ائمه(ع) و فرزندان آن معصومان، از دیرباز خصلت ایرانی‌ها بوده است. به همین دلیل برای راحتی سادات مسافر، در راه مانده و حتی تنگدست، مکان‌هایی ساخته می‌شد تا از سلاله پیغمبر(ص) به خوبی پذیرایی شود. یکی از این مکان‌ها در حرم مطهر رضوی قرار دارد. در گذشته این مکان چون محل جمع شدن و بحث و تدریس سادات و عالمان دینی بوده، از همان زمان به دارالسیاده معروف شده است. زمان حدودی تاسیس دارالسیاده که مخصوص استراحت و اسکان زائران سید بوده است، به دوران ایلخانی بازمی‌گردد. برخی کارشناسان ساخت این بنا را به گوهرشاد خاتون، همسر شاهرخ تیموری نسبت داده‌اند. گفته می‌شود «خانزاده‌خانم»، مادر گوهرشاد خانم هم در دارالسیاده حرم مطهر دفن شده است. اگر این گفته درست باشد، وی نخستین زن شناخته‌شده مدفون در حرم مطهر رضوی است. این رواق به مساحت 373 مترمربع در جنوب غربی حرم امام رضا(ع) است که از طرف شرق به رواق دارالشرف و مسجد بالاسر و از جنوب به دارالحفاظ و از طرف غرب به مسجدگوهرشاد و از طرف شمال به رواق دارالولایه ارتباط دارد. دارالسیاده از لحاظ تزیینات، مجموعه‌ای از هنرهای زیبا و معماری اصیل ایرانی و اسلامی است. سنگ کاری‌ها ی ظریف، آینه‌کاری‌های چشم‌نواز، کاشی‌های معرق ارزشمند، کتیبه‌هایی تاریخی از سنگ مرمر، دیوارهای باشکوه و سقف خیره‌کننده، از جذابیت‌های این رواق باشکوه است. سمت شمال ضلع شرقی رواق دارالسیاده حرم امام رضا(ع)، پنجره‌ای است نقره بین دارالسیاده و مسجد بالاسر مبارک با ابعاد 45.3 متر در 26.3 که از آن ضریح مطهر و داخل حرم دیده می‌شود. در این رواق قبور مشاهیر بزرگی واقع شده است.
​​​​​​​

کتیبه‌های دارالسیاده
در سال ۱۰۸۴ قمری (۱۰۵۴ خورشیدی)، وقوع زلزله‌ای ویرانگر در مشهد، باعث تخریب شهر و بخش‌هایی از اماکن متبرکه شد. حتی طبق روایت تاورنیه، پوسته بیرونی گنبد طلا هم دچار شکستگی و ریزش شد. به‌دنبال این واقعه، به دارالسیاده هم آسیب‌هایی وارد شد. این آسیب‌ها به دستور شاه سلیمان صفوی و در سال ۱۰۸۶ قمری (۱۰۵۶ خورشیدی) ترمیم شد. کتیبه طلایی و بسیار زیبایی که بر سر در ورودی دارالسیاده به دارالحفاظ نصب شده است، در دوازده بیت این بازسازی را شرح می‌دهد. در سال ۱۳۰۰ قمری (۱۲۶۲ خورشیدی) و در زمان نیابت تولیت رکن‌الدوله، دارالسیاده آینه‌کاری شد. گزارش این اقدام را هم ملک‌الشعرا صبوری (پدر ملک‌الشعرا بهار) در ۷۴ بیت سرود و بعد از حکاکی روی سنگ توسط میرزاآقا خوش‌نویس، آن را بر فراز کتیبه عهد شاه سلیمان نصب کردند. کتیبه ملک‌الشعرا صبوری یکی از طولانی‌ترین کتیبه‌های حرم‌رضوی است. در محدوده دارالسیاده، دو سند تاریخی جالب دیگر هم می‌توان یافت؛ نخست وقف‌نامه مستشارالملک مربوط به سال ۱۳۰۷ قمری (۱۲۶۸ خورشیدی) است که در آن وی به وقف ملکی در «پیوه‌زن» بر مزار خود در دارالسیاده که زیر همین کتیبه قرار دارد، اشاره می‌کند. سند دیگر در جبهه غربی دارالسیاده و اطراف در ورودی به دارالولایه است. این در به راهرویی اتصال دارد که آن را با نام «راهرو خالصی» می‌شناسیم و محل دفن تعدادی از علمای بنام است. بر فراز این در و ضمن کتیبه‌ای نسبتا طولانی، وقف‌نامه فتح‌السلطنه، والی خراسان در دوره مظفرالدین‌شاه نصب شده است که به وقف املاکی در نیشابور بر حرم رضوی و مقبره خانوادگی خود در دارالسیاده اشاره می‌کند. این دو کتیبه به دلیل ارتباط با مسئله موقوفه‌ها، حفظ و ترمیم شده و باقی مانده‌اند.
10 صفحه اول